Scheefbloemwitje duikt voor het eerst op in Vlaanderen

Na de twee eerste meldingen van het Scheefbloemwitje in Nederlands Zuid-Limburg in de nazomer van 2015 kwam er in augustus 2016 een eerste Belgische melding van het vlindertje bij Bastogne, nabij de Luxemburgse grens. Begin september 2016 bleek de soort plots op verschillende locaties in Zuid-Limburg aanwezig en in sommige tuinen zelfs in mooie aantallen. Na een korte gerichte zoekactie in Teuven, Voeren, bleek de soort aanwezig aan de Vlaamse kant van de grens.

Waar komt dat witje nu vandaan?

Scheefbloemwitje is een Mediterrane vlindersoort, wijd verspreid van de Balkan tot zuidoost- Frankrijk, lokaal tot Zuid-Spanje. De soort vind je in het zuiden vooral langs snel opwarmende rotswanden of kalkgraslanden van zeeniveau tot 1500m, soms langs stenen muurtjes die de olijfboomgaarden en wijngaarden doorkruisen. In de Alpen was het verspreidingsgebied steeds beperkt tot de zuidelijke uitlopers met de noordelijkste populaties in de Zwitserse Rhône-vallei.

De waardplanten van de rupsen zijn meestal Scheefbloemen maar ook andere kruisbloemigen zoals de Grote zandkool worden gebruikt. In de Duitstalige ecologische literatuur staat de vlinder beschreven als “Standorttreu” en “Kulturflüchter”.

Van cultuurvluchter tot cultuurvolger

Vanaf 2005 merkten Zwitserse vlinderkijkers echter iets vreemds op en werden Scheefbloemwitjes gezien in de buurt van Genève en vanaf 2008 dook het op in verschillende Zwitserse regio’s. En die vlinders vlogen niet langs warme rotshellingen maar in stadtuintjes waar scheefbloemsoorten vaak aangeplant in rotstuintjes staan.

De mechanismen achter die omschakeling zijn niet echt bekend. Wellicht is het Scheefbloemwitje een zoveelste klimaatsoort en uiteraard speelt ook de populariteit van de Scheefbloem in tuintjes hier mee. Mogelijk speelt ook het zogenaamde “urban heat island”-effect een rol. Dit is het effect dat de temperatuur in een stedelijk gebied gemiddeld hoger is dan in het omliggende landelijk gebied door de absorptie van zonlicht door gebouwen en straten en de relatief lagere windsnelheden. Vooral ’s nachts kan dat temperatuurverschil hoog oplopen.

Met andere woorden, stadstuintjes kunnen een perfect habitat worden voor een warmteminnende soort als de waardplant er aanwezig is.

Waarom komen ze vanuit het oosten?

Vanaf 2008 ging het snel. Waarnemingen kwamen uit heel Zwitserland en via de Rijnvallei zette de soort een opmars naar het noorden in. Langs beide kanten van de Rijn stapelde het aantal waarnemingen zich op. In 2012 bereikte de soort Saarland en in 2015 waren er al waarnemingen in de omgeving van Bonn en Keulen. Van daaruit was het nog maar een kleine stap naar het zuidelijkste punt van Nederland.

Die route wordt ook bij andere zuidelijke soorten opgemerkt zoals het Staartblauwtje en de Braamparelmoer. De opmars naar het noorden gaat sneller via de warme Rijnvallei dan wanneer de koele, beboste Ardennen overgestoken moeten worden.

Er is nog een patroon dat de opmars van het Scheefbloemwitje kenmerkt. Het eerste jaar dat de soort een nieuwe regio inneemt zijn er verspreid waarnemingen van enkelingen. Het volgende voorjaar wordt door vlinderkijkers gezocht maar wordt de soort niet gevonden tot de nazomer aanbreekt en de soort in grote aantallen aanwezig blijkt. Het Scheefbloemwitje kan vier tot vijf generaties per jaar hebben. Slechts een beperkt aantal poppen overleeft de winter waarna het volgende voorjaar de aantallen terug opgebouwd worden om te pieken in de laatste generatie. Die grote aantallen geven opnieuw aanleiding tot zwerfgedrag waarna de soort weer nieuwe gebieden bereikt.

Rups van het Scheefbloemwitje op haar waardplant (foto: Pieter Vantieghem)

Een Scheefbloemwitje onderscheiden van de andere leden van de koolwitjesfamilie, is niet zo eenvoudig. Deze tips helpen een handje.

Hoog tijd nu om die witjes eindelijk de aandacht te geven die ze verdienen. Plant de Scheefbloem al maar aan in de tuin en hou je ogen open. Een Scheefbloemwitje gezien? Geef je waarneming dan door, met foto’s, via www.waarnemingen.be.

Tekst: Pieter Vantieghem, vlinderwerkgroep van Natuurpunt