Steenmeel moet biodiversiteit op verzuurde heide herstellen in Kalmthout

Afname plantendiversiteit brengt ook insecten in gevaar

Kruipwilg, stekelbrem en kruipbrem zijn enkele typische planten van de heide die in de Kalmthoutse heide sterk zijn afgenomen, zeer waarschijnlijk als gevolg van de overmatige bodemverzuring. Het zijn echter soorten die broodnodig zijn in een heidelandschap omdat ze veel vroeger bloeien dan de heide die pas in augustus haar piek bereikt. Omdat in de zomer de temperaturen in de heide hoog kunnen oplopen zijn veel typische heidesoorten zoals zandbijen, net in het voorjaar actief. Zonder nectar van bovenvermelde vroegbloeiende soorten kan een tekort aan voedsel ontstaan wat nefast is voor aanwezige insectenpopulaties

Onderzoek naar effecten van stikstofdepositie en toevoegen van steenmeel

In het kader van het project LIFE Helvex is er een studie uitgevoerd naar de relatie tussen water, bodem en natuur in de Nolse Duinen. Hieruit bleek dat de bodem in het hele gebied ernstig verzuurd is. De voormalige aanplant van naaldbomen op de Nolse duinen zorgde voor een versnelde verzuring van de bodem doordat naaldbomen op een heel efficiënte manier stikstof uit de lucht vangen en een dikke verzurende strooisellaag vormen. Daarnaast zijn de zandgronden van de Kalmthoutse heide van nature al gevoeliger aan verzuring dan andere heidegebieden: het gebrek aan oppervlakkige leem- of kleilagen resulteert in een zeer laag zuur-bufferend vermogen.

Afbeelding

Een lichte tractor met zandstrooier strooit het steenmeel uit (foto: Maarten Jacobs).

Met de opgebouwde kennis in het achterhoofd onderzocht het Nederlandse onderzoekscentrum B-ware vervolgens of het mogelijk zou zijn om de verzuring van de bodem weg te werken door het toevoegen van zuur-bufferende stoffen als steenmeel of kalk. Steenmeel is een gemalen gesteente dat voornamelijk bestaat uit mineralen en sporenelementen. Kenmerkend voor steenmeel is dat het veel trager afbreekt dan kalk. Door de trage afbraak geeft steenmeel meer geleidelijk en over meerdere jaren heen bufferende stoffen als calcium en magnesium af. Op deze manier vergroot het vermogen van de bodem om zuren te neutraliseren. Om de verzuring in de Nolse duinen ook op korte termijn weg te werken, zal bovenop het steenmeel ook een lage dosis kalk toegediend worden, mede ifv de bestrijding van de uitheemse mossoort grijs kronkelsteeltje. Deze soort groeit bovengemiddeld goed op sterk verzuurde, stikstofrijke en open zandbodems en kan binnen enkele jaren een verstikkend mosdeken vormen.

Om de effecten van de toediening van verschillende hoeveelheden steenmeel in combinatie met kalk te onderzoeken, is er in maart 2020 een grootschalig experiment opgestart. Er zal vooral worden gekeken naar de effecten op de bodemfauna in het gebied. In november 2019 werden alvast de eerste bodemstalen genomen door Stichting Bargerveen. Deze stalen werden genomen vóór het toedienen van het steenmeel en de kalk, en zullen vergeleken worden met stalen later genomen in de opeenvolgende jaren na de toediening. Natuurpunt hoopt met dit experiment bij te dragen aan de kennisopbouw rond het integrale herstel van het heidelandschap.

Afbeelding

Deze kaart toont waar de verschillende behandelingen plaatsvonden. Op de controlepercelen werd er niets uitgestrooid.

De Nolse duinen maken deel uit van het Grenspark Kalmthoutse heide. In het kader van LIFE Helvex zijn hier 45 ha landduinen hersteld waarvan maar liefst 10 ha stuivend zand met heidespurrie, zandzegge en vroege haver.

Tekst: Frederik Naedts, Natuurpunt Beheer & Willem-Jan Emsens, B-Ware

Afbeelding