Stikstofdepositie bedreigt veldkrekels – en herstelmaatregelen lijken niet efficiënt

In voedselarme ecosystemen zoals heiden en schrale graslanden zorgt stikstofdepositie ervoor dat de vegetatie verandert: stikstofminnende planten zoals bepaalde grassen nemen toe, ten nadele van een hele waaier aan bijzondere planten. De bodem verzuurt, stuifzanden groeien dicht. Daarnaast zorgt meer stikstof voor een veranderde voedingsstoffenbalans in planten. Dat heeft gevolgen voor insecten die van die planten eten, en bijgevolg ook voor insectenetende vogels, zoogdieren, etc. In de Veluwe werd deze verstoring in de voedselketen al uitgebreid in kaart gebracht. 
In het begin van deze eeuw konden Duitse onderzoekers aantonen dat de achteruitgang van de bruine vuurvlinder in West-Europa in belangrijke mate een stikstofverhaal was. Het leefgebied van deze soort, graslanden met veldzuring, is nog ruimschoots voor handen. Maar rupsen van de bruine vuurvlinder overleven niet als er teveel stikstof in de bladeren van hun voedselplant zit. Stikstofdepositie zorgt er namelijk voor dat de stikstof-fosfor-verhouding (N:P-balans) uit evenwicht geraakt. Dit soort effecten blijkt ook bij andere insectensoorten te spelen. Het Nederlands onderzoek toont dat nu aan bij de veldkrekel. 

Nog niet eerder onderzocht

De onderzoekers onderzochten voor het eerst ook de effecten van maatregelen die natuurbeheerders nemen om de negatieve invloed van teveel stikstof te beperken. Dat gaat dan over het plaggen in heidegebieden, waarbij de (te stikstofrijke) toplaag van de bodem verwijderd wordt en over bekalkingsexperimenten, zoals met steenmeel. Die maatregelen blijken effectief voor het herstellen van heidevegetaties en het tegengaan van vergrassing. Maar of ze ook positief uitdraaien voor heidefauna, is een andere vraag. 
Grootschalig plaggen staat al langer onder druk, omdat je met het verwijderen van die toplaag niet alleen stikstof maar ook andere essentiële voedingsstoffen in de bodem afvoert. Het mag dan wel een positief effect hebben op de vegetatie, uit veld- en laboratoriumonderzoek van de Radboud Universiteit en Stichting Bargerveen blijkt dat de voortplanting van veldkrekels niet goed verloopt door een tekort aan fosfor. De stikstofdepositie had die N:P-balans al verstoord, maar door te plaggen blijkt die nog verder uit evenwicht te geraken. Dat kan je dan oplossen door gericht fosfor te gaan toevoegen, en dat deden de onderzoekers met behulp van een spray. Die toepassing bleek inderdaad een positief effect te hebben op het voortplantingssucces van de veldkrekels. De krekels groeien ook beter en de dichtheden in de proefvlakken namen toe. 

Stikstof zorgt ook voor verzuring van de bodem. Essentiële elementen zoals calcium zijn dan niet meer beschikbaar voor planten en dieren. Bekalken kan een oplossing zijn om die problemen te verhelpen. Maar bij bekalking voeg je wel calcium en magnesium toe, maar nauwelijks andere elementen. En dat is dan ook weer problematisch. In het geval van de veldkrekel bleek dat bekalking de positieve effecten van de fosfortoevoeging volledig teniet doet. Een tekort aan mangaan is het grote knelpunt. 
Dit onderzoek leert dat natuurbeheermaatregelen die positief uitdraaien voor de ene soort, dat niet noodzakelijk doen voor een andere. Bovendien is het zo dat we voor tal van heide- en andere soorten niet eens weten wat de effecten van een verstoorde voedingsstoffenbalans zijn… Kortom: het probleem aan de bron aanpakken, namelijk minder uitstoot (en depositie) van atmosferische stikstof is de meest veilige en doeltreffende aanpak. 

Tekst: Wim Veraghtert (Natuurpunt Studie)