Superzeldzame aardster duikt op in het Rivierenhof

In een serre in het Rivierenhofpark in Deurne werden 28 bijzondere aardsterren gevonden. Na nader onderzoek bleek het te gaan om Geastrum welwitschii, een superzeldzame soort die nog maar één keer eerder in Europa werd gevonden, en dat is al 170 jaar geleden.

Op 28 oktober ontdekte domeinwachter Rens Hendrickx een groep aardsterren in de serres van het Rivierenhof. Niels Ryckeboer, validator voor de aardsterrenfamilie wist meteen dat het om iets speciaals ging. Om de aardsterren correct te kunnen determineren, bracht hij een bezoek aan de serres en zamelde hij enkele exemplaren in. Het ging over middelgrote, roodbruine aardsterren met 5 tot 7 slippen en een kort gesteeld bolletje. Verder was de mondopening gewimperd en waren er rondom lichte plooitjes te zien. De openvouwende slippen kwamen centraal volledig los van de zwamvloklaag maar aan de uiteinden van de slippen bleven ze vasthangen aan de zwamvlok.

Eerst werd ervan uitgegaan dat het om tuinaardsterren ging. Toch bleven er een aantal zaken wringen zoals het feit dat bij de tuinaardster de zwamvloklaag meestal vergroeid blijft met de vlezige laag van de slippen terwijl ze in Deurne bij alle geopende aardsterren op de uiteinden van de slippen na helemaal losgekomen waren. Nog een afwijkend kenmerk was het feit dat tuinaardsterren aan de overgang van het bolletje naar het steeltje vaak een duidelijke uitzakking (apofyse) hebben terwijl de aardsterren in Deurne geen duidelijke uitzakking vertonen.

Afbeelding

Op deze foto zie je goed hoe de openvouwende slippen centraal volledig los van de zwamvloklaag komen, maar aan de uiteinden blijven vasthangen. © Niels Ryckeboer

Het verlossende antwoord kwam van de Nederlandse aardsterrenspecialist Leo Jalink. Nadat hij enkele gedroogde exemplaren onderzocht, kwam hij tot de slotsom dat het hier niet om de uiterst zeldzame tuinaardster gaat maar om de nog zeldzamere zwam Geastrum welwitschii.

Geastrum welwitschii is in Europa alleen bekend van een vondst van Friedrich Welwitsch uit 1848 (waarschijnlijk in een bloempot in de botanische tuin van Lissabon). In het zuiden van de VS is de soort ook gevonden. Maar deze vondst is dus pas de tweede van Europa.

De aardsterren in Deurne staan in een pot tussen de wortels van een Washingtonia filifera, een palmsoort die oorspronkelijk groeit in halfwoestijnen in het zuidwesten van de Verenigde Staten. Ze staan voor het tweede of derde opeenvolgende jaar in de pot. De plant is sinds 2011 in het rivierenhof in Deurne en werd sindsdien enkele malen verplaatst naar een grotere pot die werd aangevuld met potgrond. De plant kwam in de serre terecht via een schenking of een ruil. Als de aardsterren als zwamvlok tussen de wortels van de planten zijn meegekomen, zitten ze dus al behoorlijk wat aantal jaren in de pot.

In 1995 verscheen het werk “De aardsterren van Nederland en België” van Leo Jalink, waarin 20 soorten aardsterren worden besproken. Geastrum welwitschii werd in dit werk niet opgenomen. Het Nederlandse Nationaal onderzoekscentrum van Naturalis is zeer geïnteresseerd in deze aardsterren. Aangezien er nog geen DNA-sequentie bekend is van G. welwitschii, werden op 9 december 2018 twee verse gesloten exemplaren van G. welwitschii verzameld voor een DNA-monster.

De ontdekking van zulke verse exemplaren geeft ons een unieke kans om de kenmerken van deze soort beter te bestuderen en documenteren. Een leuk jubileum van de vondst van Friedrich Welwitsch 170 jaar geleden.

Tekst: Niels Ryckeboer, Rens Hendrickx & Leo Jalinck
Foto’s: Rens Hendrickx & Niels Ryckeboer