Afbeelding
Zieke merel
Marc Rutten

Usutuvirus terug van (nooit) weggeweest

17 sep 2024
Categorieën
Natuurbericht

Tussen 2016 en 2018 zorgde het Usutuvirus voor belangrijke sterfte bij merels. Hoewel het in de jaren nadien beter leek te gaan, waren er nog steeds kleinere uitbraken. Momenteel steekt het virus weer de kop op. De ziekte lijkt overigens meer vogelsoorten te treffen dan enkel de merel. Natuurpunt roept daarom op om je tuinvogels in het oog te houden en melding te maken van vogels die ziektesymptomen vertonen.

In 2016 kwamen er heel wat meldingen binnen van versufte en dode merels in de tuin. Het bleek hier in veel van de gevallen om een besmetting met het Usutuvirus te gaan. Dit virus is een relatief nieuwe ziekte die begin deze eeuw vanuit Afrika via Toscane het Europese vasteland bereikte. Het virus wordt overgedragen door muggen en treft hoofdzakelijk vogels. 
In 2012 waren er de eerste twee diagnoses in ons land (bij een goudvink en een grote bonte specht). Vier jaar later trok een eerste golf door onze merelpopulatie. Met grote gevolgen: toen verdween ongeveer 15% van de broedpopulatie in ons land. Het jaar daarop was de impact nog een heel stuk groter. Cijfers van Natuurpunt toonden in sommige delen van Vlaanderen een afname van de broedpopulatie van merel met meer dan 50%. Ook in 2018 zette het virus zich door, maar in de jaren daarna leek er een stabilisatie en uiteindelijk zelfs een langzaam herstel op te treden bij de merels. 
Sinds begin augustus komen er echter weer opvallend veel meer meldingen binnen van zieke, versufte en dode merels. Het lijkt er dan ook op dat we in een volgende golf van het Usutuvirus terecht zijn gekomen. Dit was enigszins te verwachten in het natste jaar ooit, met een overvloed aan muggen.

Niet alleen merels

Merels lijken een grote gevoeligheid voor het virus te vertonen, maar zijn zeker niet de enige soort waarbij een infectie kan optreden. Ook bij soorten als waterhoen, zanglijster, winterkoning en heggenmus zijn er zware populatieafnames waar te nemen in gebieden waar een uitbraak van het Usutuvirus plaatsvond. In het buitenland is het virus ook al bij diverse andere vogelsoorten waargenomen, zoals boerenzwaluwen en uilen. Tijdens vroegere uitbraken werden in Duitsland meer dan 70 vogelsoorten vastgesteld die slachtoffer werden van het virus. In tegenstelling tot de merel, die veel tijd dicht bij de mens spendeert en dus een grotere kans vertoont om ontdekt te worden, hebben veel van deze andere soorten een meer verborgen levensstijl en worden zieke vogels dus minder makkelijk ontdekt en gemeld.

Afbeelding
Zieke merel
Dirk Hylebos
Zieke merel

Hoe herken je een zieke vogel?

Een vogel die besmet is met het Usutuvirus vertoont een algeheel lusteloze indruk. 

  • Ze zitten versuft op de grond. 
  • Ze gaan zich vaak ‘bol’ zetten, waarbij de veren breder worden opengezet en de vogel zo een meer warrige indruk heeft. 
  • Ze vertonen weinig natuurlijke reflexen om weg te vluchten. Iets wat een gezonde vogel wel altijd zou doen. 
  • Ze stoppen met eten en drinken.
  • Ze draaien ongecontroleerd met hun nek. Wanneer de infectie verder gevorderd is, kunnen er coördinatieproblemen en verkrampingen volgen. 

De infectie kan zeer snel inwerken op de vogel: in extreme gevallen zit er maar enkele uren tussen besmetting en dood. Dit zijn echter allemaal 'niet-specifieke' ziekteverschijnselen, wat wil zeggen dat een vogel die dit vertoont wel ziek is, maar evenzeer door een andere infectie kan getroffen zijn (zoals vogelgriep). Daarnaast kunnen sommige vogels er ook rommelig uitzien doordat ze in de rui zitten of zich net aan het wassen zijn. Deze vogels zullen bij benadering echter altijd opvliegen. 

We verwachten dat het aantal besmettingen nu wel gaat teruglopen. De rui loopt op zijn einde en door de koelere nachten en kortere dagen zijn er stilaan minder muggen.

Een gevaar voor de mens?

Het virus lijkt tot op dit punt hoofdzakelijk vogels te treffen, maar is wel gekend als zoönose, wat wil zeggen dat het van gewervelde dieren op mensen kan worden overgedragen. In Italië zijn er in een regio met besmetting effectief antistoffen aangetroffen in de mens. Er is voorlopig echter geen enkele reden tot paniek. Bij de mens veroorzaakt het virus geen of weinig klachten. Mensen kunnen het virus dus wel oplopen, maar worden er zelf niet ziek van.
Desondanks is het wel te allen tijde af te raden om een zieke vogel met blote handen aan te raken, aangezien je nooit kan weten wat er precies met de vogel aan de hand is. Gebruik altijd handschoenen bij het hanteren van wilde dieren, was achteraf uitvoerig je handen en ontsmet wondjes die mogelijk in contact kwamen met het dier.

Afbeelding
Dode merel
Paul Moonens
Dode merel

Meld zieke vogels

De uiteindelijke impact van deze uitbraak valt momenteel nog moeilijk in te schatten, maar het verleden leert ons dat het virus enorm lelijk kan huishouden onder vogels. Het is dus van cruciaal belang om goed melding te maken van vogels die ziektesymptomen vertonen. Natuurpunt en Vogelbescherming Vlaanderen roepen daarom weer op om alle verdachte vogelslachtoffers te melden via het open dataplatform www.waarnemingen.be. Voer de exacte locatie in en kies in het venster ‘Gedrag’ voor ‘ziek/gewond’ of ‘vondst (dood)’ en gebruik het vakje ‘Opmerkingen’ om duidelijk te maken dat het vermoedelijk om het Usutuvirus gaat. Je kunt hier ook een omschrijving van de waargenomen symptomen aan toevoegen. Aan de hand van deze verzamelde gegevens kan het verloop van het virus accuraat opgevolgd worden.
Wanneer je een zieke vogel aantreft, breng je die best binnen in het dichtstbijzijnde Vogelopvangcentrum. Gebruik een doos met gaatjes om het dier te vervoeren en hanteer het slachtoffer enkel met handschoenen. Meld ook steeds dat je een vogel binnenbrengt die mogelijk ziektesymptomen vertoont. Indien de vogel effectief besmet blijkt met het Usutuvirus, is genezing helaas niet meer mogelijk. Toch is het binnenbrengen van zieke vogels steeds nuttig, enerzijds omdat de vogel mogelijk aan een andere aandoening lijdt en anderzijds om verdere verspreiding van de ziekte via deze vogel te vermijden.

Vogels tellen blijft belangrijk

De merel is graag gezien en gehoord in Vlaanderen, maar alle tuinvogels kunnen hulp gebruiken. Door de vogels in je tuin te observeren en te melden, draag je bij aan natuurbescherming. Zo verzamelt Natuurpunt waardevolle gegevens over vogelpopulaties en de invloed van onder andere milieuproblemen en het klimaat. In het laatste weekend van januari, tijdens Het Grote Vogelweekend, tellen duizenden Vlamingen traditiegetrouw hun tuinvogels. Tel op 25 of 26 januari 2025 een kwartiertje mee en help de tuinvogels de winter door. 

Tekst: Bastiaan De Ketelaere (Natuuracademie)