Veel trekvogels keren dit jaar laat terug uit Afrika

Maart 2022 werd een historische maand: met meer dan 227 uur zonneschijn en amper 2,2 mm neerslag werden absolute records gebroken. Dat had zijn impact op de natuur: veel vlinders vlogen erg vroeg en ook lentebloeiers waren er erg vroeg bij. Maar hoe zat het met onze trekvogels?

Dat is een genuanceerder verhaal. Vooral soorten die overwinteren in Zuid-Europa en Noord-Afrika en vroeg in het voorjaar terugkeren, kwamen dit voorjaar op een normaal tijdstip aan in België. Het gaat dan vooral om blauwborst, boomleeuwerik, roodborsttapuit, tjiftjaf en zwartkop.

Afbeelding

Figuur 1 Blauwborst  kwam in 2022 (rode lijn) op ongeveer hetzelfde tijdstip terug als in de periode 2009 – 2021; in het begin liep de aankomst zelfs iets voorop) (bron: www.waarnemingen.be: meldingsfrequenties per week, gecorrigeerd voor de zoekinspanning).

Soorten die verdere wegtrekken en overwinteren ten zuiden van de Sahara laten echter een ander verhaal zien. Vooral boerenzwaluw en oeverzwaluw zijn dit jaar opvallend laat. De redenen hiervoor zijn vermoedelijk meervoudig. Doordat deze soorten veel zuidelijker overwinteren (in West, Centraal en zuidelijk Afrika) wordt de voorjaarstrek beïnvloed door de weersomstandigheden op hun lange trekroute. Zijn die gunstig, dan kan de trek richting noord vlot verlopen.  In 2011 werd de trek van boerenzwaluwen van Afrika naar Nederland bestudeerd. Op zo'n reis werd een afstand van 8.500 kilometer in gemiddeld 32 dagen afgelegd. Onderweg werd een aantal malen gerust, in totaal ongeveer elf dagen. De rustperiodes werden o.a. gebruikt om voedsel te zoeken. In de overige 21 ‘trekdagen’ werd dus ruim 400 kilometer per dag afgelegd. Maar bij minder gunstige weersomstandigheden wordt de trek later ingezet of kan het langer duren om eenzelfde afstand af te leggen. Door stormen boven het noordwestelijke deel van Afrika midden maart werd er heel wat saharastof naar hogere luchtlagen getild en waren de trekomstandigheden ongunstig op een deel van het Afrikaanse traject. Maar ook in Zuid-Europa waren de omstandigheden in maart erg slecht, met een koude periodes afgewisseld met dagen met (veel) neerslag en/of tegenwind. Die vertraging van 1-2 weken in de aankomst zien we momenteel bij vrijwel alle Afrikatrekkers.

Afbeelding

Figuur 2 Deze figuur toont de aankomst van boerenzwaluw in Europa in de periode van 26 maart – 1 april in 2021 (links) en in 2022 (rechts). (bron: EuroBirdPortal)

Wat hiervan de gevolgen zullen zijn, laat zich niet meteen voorspellen. Maar laat/later aankomen in de broedgebieden betekent ook later kunnen starten aan het broedseizoen. Dat riskeert ofwel te leiden tot een lager aantal eieren of tot een broedsel minder aan het eind van het seizoen.  Boerenzwaluwen bv. kunnen (zeker bij een vroege start van het broedseizoen) drie legsels hebben maar dat derde legsel wordt minder waarschijnlijk bij een late start. Sinds dinsdag lijkt de voorjaarstrek nu echter toch massaal los te barsten en wordt op heel wat plaatsen aankomst van o.a. fitis, grasmus, boompieper en koekoek gemeld.

Natuurpunt volgt de (verschuivingen in de) aankomst van trekvogels al jaren nauwgezet op en is daarvoor afhankelijk van een uitgebreid netwerk aan vogelkijkers die al hun waarnemingen melden  op www.waarnemingen.be. Deze waarnemingen worden ook doorgespeeld aan EuroBirdPortal, een portaalsite waarop de (trek)bewegingen van vogels (bijna in realtime) kan worden opgevolgd over heel Europa.

Tekst: Dominique Verbelen, Marc Herremans (Natuurpunt Studie).