Vermiljoenkever duikt op in de Geelstervallei

Brecht Verkempinck

20 april 2021

Vermiljoenkever duikt op in de Geelstervallei – Impact van de strikte Europese bescherming

Robin Van Heghe, Brecht Verkempinck en Tim Speleers (Natuurstudiewerkgroep Geelstervallei)

Opmerkelijke vondst

Op 20 maart 2021 trof Brecht Verkempinck tijdens een avondwandeling een knalrode afgeplatte kever aan op een aftakelende canadapopulier. Zijn snel genomen foto’s en filmpje laten er geen enkele twijfel over bestaan: de vermiljoenkever (Cucujus cinnaberinus) is aanwezig in de Geelstervallei!¹

Deze platte schorskever is knalrood en sterk afgeplat. Deze vorm laat hem toe het overgrote deel van zijn leven achter de vochtige schors van stervende of recent gestorven dikke bomen door te brengen.² Door die verborgen levenswijze is de waarneming van een volwassen exemplaar erg bijzonder.

Ecologie

De vermiljoenkever leeft onder de vochtige schors van stervende of recent gestorven dikke bomen³in alluviale bossen langs beken en rivieren⁴. Naast waardevolle graslanden wordt het natuurgebied Geelstervallei nu net gekenmerkt door zulke vochtige bossen.

Natuurlijke successie en dood hout in de Geelstervallei door Robin Van Heghe

Momenteel domineren canadapopulieren er de kruinlaag. Zij werden ooit aangeplant voor de houtopbrengst, maar worden door de gekelderde houtprijzen bijna niet meer geoogst. Zo krijgen meer bomen de kans om spontaan te sterven en is er steeds meer habitat beschikbaar voor spechten, uilen en vleermuizen, maar ook voor aan dood hout gebonden kevers.⁵Het is dan ook geen toeval dat hier een vermiljoenkever werd gevonden.

Aradus brenskei door Tim Speleers Bolitophagus reticulatus door Brecht Verkempinck

Het huidige nulbeheer in vele populierenbossen zorgt bovendien voor geschikte omstandigheden voor zeldzame soorten. Vooral de monumentale giganten met talrijke vruchtlichamen van de echte tonderzwam zijn ware hotspots voor zeldzame kevers. Zo vond Natuurstudiewerkgroep Geelstervallei al de tonderzwamkever Bolitophagus reticulatus⁶ en de voor de Benelux nieuwe en erg zeldzame schorswants Aradus brenskei⁷.

Europese bescherming

Vanuit juridisch oogpunt is de vondst van de vermiljoenkever echter van groter belang dan de vorig jaar gedane vondst van de nog zeldzamere Aradus brenskei. In tegenstelling tot deze schorswants, staat de vermiljoenkever immers op de Rode Lijst van de Internationale Unie voor Natuurbescherming (IUCN)⁸, wordt hij strikt beschermd door zowel de Raad van Europa (de Conventie van Bern)⁹ als de Europese Unie (habitatrichtlijn)¹⁰, en is hij opgenomen in het Vlaamse Soortenbesluit.

De opname van de vermiljoenkever in bijlage II bij de habitatrichtlijn houdt in dat de overheid speciale beschermingszones (habitatrichtlijngebieden) moet aanwijzen om de soort de kans te geven duurzaam te overleven, en om zo de Europese biodiversiteit veilig te stellen (art. 4).

Zijn vermelding in bijlage IV bij de habitatrichtlijn impliceert dat hij strikte bescherming geniet. Zo voorziet artikel 12 in een verbod op het vangen, doden of verstoren van de soort, en op het beschadigen en vernielen van voortplantings- en rustplaatsen. Deze strikte bescherming geldt ook buiten Natura 2000-gebieden, en hangt niet af van het aantal individuen dat aanwezig is in het gebied.¹¹ De strikte bescherming geldt nu dus ook in en rond de Geelstervallei.

Hefboom voor natuurgerichter bosbeheer?

Maar welke impact heeft die strikte Europese bescherming nu op het bosbeheer in en rond de Geelstervallei? Uit de Europese rechtspraak blijkt minstens dat dode en stervende bomen er moeten blijven staan of liggen.¹² Het milieubeleid van de Europese Unie streeft echter naar een hoog niveau van bescherming, en berust op het voorzorgsbeginsel en het beginsel van preventief handelen (art. 191 VWEU). De strikte bescherming is dan ook veel ruimer.

Zo zal een kaalkap indruisen tegen het Europees recht wanneer daarbij voortplantings- of rustplaatsen kunnen worden beschadigd of individuen van de soort kunnen worden verstoord (art. 12 habitatrichtlijn). Bij zo’n kap verdwijnt bovendien geschikt habitat en wordt de continue ecologische functie van de natuurlijke habitat in het gebied aangetast.^13,¹⁴ Net gestorven bomen zijn zo meestal slechts nuttig voor één generatie, zodat er jaarlijks dikke bomen moeten afsterven om de soort veilig te stellen.¹⁵ Uit Europese rechtspraak blijkt dan ook dat de bescherming van voortplantings- of rustplaatsen niet enkel vastgestelde vindplaatsen betreft, maar ook de ruime omgeving daarvan.¹⁶In een recente zaak ging het zo zelfs om een gebied waarin een beschermde soort (de heikikker) waarschijnlijk haar natuurlijke habitat heeft.¹⁷

Vergunningverlenende instanties en boseigenaars moeten dan ook voortaan in de ruime omgeving van de Geelstervallei rekening houden met deze soort.¹⁸ In een Europese rechtszaak waarin Polen werd veroordeeld wegens het niet strikt beschermen van de vermiljoenkever lezen we zo deze suggestie: “De enige doeltreffende maatregel waarmee de beschadiging van hun voortplantings- of rustplaatsen kan worden voorkomen, is het volledig afzien van ingrijpen in de habitats waarin die soorten leven.”¹⁹ In het licht daarvan moeten populieren in en rond de Geelstervallei dan ook zoveel mogelijk worden behouden.²⁰

In de Geelstervallei zal Natuurpunt Lede alvast het goede voorbeeld geven en de voormalige populierenplantages voortaan zo veel mogelijk spontaan laten evolueren naar soorten- en structuurrijkere inheemse bossen. Om ook op langere termijn voor voldoende geschikt habitat te zorgen, kunnen – bij herbebossing of waar bosuitbreiding verantwoord is – relatief snelgroeiende inheemse soorten zoals de zwarte populier en de ratelpopulier worden aangeplant. Ook het herstel van de natuurlijke waterhuishouding kan tot slot op veel plaatsen bijkomend geschikt habitat creëren.