Vleermuiskasten in Wortel-Kolonie: een succesverhaal

Waarom zijn vleermuiskasten zo belangrijk?

De meeste inheemse vleermuissoorten vinden hun thuis in holtes en spleten in bomen. Deze natuurlijke verblijfplaatsen zijn essentieel voor overwintering, het vormen van zomerkolonies of als jaarrond verblijf. Vleermuizen verhuizen bovendien regelmatig, waarschijnlijk om hygiënische redenen, zoals het vermijden van parasieten en predatie en een overmaat aan uitwerpselen.

Helaas worden bomen met holtes en spleten vaak als gevaarlijk beschouwd en verwijderd, wat leidt tot een groot tekort aan natuurlijke verblijfplaatsen. Vleermuiskasten kunnen dit tekort deels opvangen, al bieden ze niet dezelfde temperatuurbuffering als een eeuwenoude eik. Er is nog veel onbekend over vleermuiskasten, zoals de ideale ophangplek, het nut van het clusteren van kasten en welk model nu het beste werkt. Meer kennis hierover is essentieel, vooral wanneer vleermuiskasten als mitigerende maatregel worden voorgesteld bij bijvoorbeeld een geplande bomenkap. 

In Wortel-Kolonie werden de kasten in zeven fases over een periode van vier jaar opgehangen. In totaal werden 12 verschillende type vleermuiskasten gebruikt, verspreid over vier clusters.

Resultaten na 5 jaar monitoring

Vleermuizen hebben enige tijd nodig om nieuwe objecten in hun leefgebied als woonplaats te herkennen. Na 3 jaar begon het aantal gebruikte kasten en het aantal vleermuizen gestaag te stijgen. Later toegevoegde kasten werden binnen drie maanden in gebruik genomen, wat aantoont dat de kasten nu een integraal onderdeel zijn van hun netwerk van verblijfplaatsen. Maar liefst 79% van deze kasten wordt inmiddels regelmatig gebruikt door vleermuizen.

Vooral het model 1FTH van Schwegler is populair bij gewone en ruige dwergvleermuizen (Pipistrellus pipistrellus en Pipistrellus nathusii, respectievelijk). De gewone dwergvleermuis was een van de soorten die vrij snel de kasten begon te gebruiken. Dit najaar werden voor het eerst kleine groepjes aangetroffen. Mannelijke vleermuizen lokken met speciale baltsroepen in de nazomer en herfst, vrouwtjes naar zogenaamde paarverblijfplaatsen om te paren. De ruige dwergvleermuis, een migrerende soort, die bij ons overwintert na een tocht van wel meer dan 1800 kilometer, is ook een frequent bezoeker. De gewone grootoorvleermuis (Plecotus auritus), een soort die vooral op nachtvlinders jaagt, heeft de kasten eveneens volledig goedgekeurd. In de zomer van 2025 werden er zeven kraamkolonies met jongen gevonden.

Naast de gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis en gewone grootoorvleermuis, vonden nog vier soorten hun weg naar de kasten: rosse vleermuis (Nyctalus noctula), watervleermuis (Myotis daubentonii), baardvleermuis (Myotis mystacinus) en franjestaart (Myotis nattereri). Dit brengt het totaal op zeven verschillende vleermuissoorten die gebruikmaken van de vleermuiskasten in Wortel-Kolonie.

Overwinterende rosse vleermuizen 

Tijdens de winter van 2024-2025 werd er voor het eerst een groep overwinterende rosse vleermuizen waargenomen. Het begon in oktober met één exemplaar, en in november werden er al 28 dieren in zes verschillende kasten gevonden. Na de eerste dagen vorst verhuisden alle vleermuizen naar één kast. Een warmtebeeldcamera legde vast dat de dieren tijdens een vorstperiode niet langer de omgevingstemperatuur hadden, maar samen warmte produceerden om als groep de winter te overleven. Tegen de maand maart hadden de dieren de kast verlaten en werden 42 individuen opnieuw verspreid in vijf verschillende kasten aangetroffen. Vanaf de eerste warme dagen in april waren alle dieren verdwenen. In september 2025 werd één vrouwtje rosse vleermuis uitgerust met een zender, om meer te leren over de migratie van deze soort.

Tweede jaar op rij kolonie baardvleermuizen

In 2024 deed men een bijzondere ontdekking in een oud beukenbos zonder ondergroei: de allereerste kolonie baardvleermuizen in een Belgische vleermuiskast, model 1FTH van Schwegler, met maar liefst 28 zichtbare dieren! Dit jaar, in 2025, werd dat succes overtroffen door opnieuw een kolonie baardvleermuizen aan te treffen, bestaande uit 43 volwassen exemplaren (exact aantal bepaald door uitvliegtellingen) én 19 jongen! Dit is bijzonder, want zomerverblijven van baardvleermuizen bevinden zich normaal gesproken in gebouwen – achter gevelbekleding, achter bepleistering, achter vensterluiken – of in holtes in levende of dode holle bomen.

Ook was duidelijk zichtbaar dat de ventilatieopeningen in het bovenste deel van de kast hun nut hebben. Een warme stroom lucht was zichtbaar op de warmtebeeldcamera. Dit was tevens ook de plaats met het grootste aantal dieren in de kast. De dieren vlogen verspreid over een 20-tal minuten vlak na zonsondergang uit en gebruikten de eerste meters geen sonar. Een half uurtje later kwam het eerste vrouwtje terug van de jacht om het jong te zogen. Dit patroon herhaalde zich gedurende de hele nacht. Tijdens de zomer verhuisde de kolonie vier maal en gebruikte daar drie verschillende kasten voor.

Toekomstmuziek

Ondertussen worden de gegevens uit Wortel-Kolonie gebruikt om te vergelijken met andere gebieden. Ook werden er in de kasten temperatuurloggers gehangen om te kunnen bepalen of temperatuur meespeelt in het succes van de kasten. De eerste resultaten van het onderzoek in dit gebied zijn alvast indrukwekkend en tonen aan dat vleermuiskasten een aanvulling kunnen zijn op natuurlijke verblijfplaatsen voor vleermuizen. Dit alles is enkel mogelijk geweest dankzij de zeer goede samenwerking met de boswachter van het ANB en dankzij de hulp van vele vrijwilligers! 

Tekst (en foto's): Dirk Swaenen (Vleermuizenexpert)