De populaties van de West-Europese egel gaan achteruit in grote delen van Europa. In sommige landen staat de egel op de nationale Rode Lijst van de International Union for Conservation of Nature (IUCN) als “kwetsbaar”, “bedreigd” of “bijna bedreigd”. Ook in Vlaanderen neemt het aantal waarnemingen sterk af. De achteruitgang van de egelpopulaties kan worden toegeschreven aan habitatverlies, versnippering van het landschap, intensieve landbouw, verkeersongevallen en ongelukken in tuinen, bijvoorbeeld door honden of robotmaaiers. Door de zorgwekkende afname die in verschillende Europese landen is vastgesteld, is het belangrijk om de mogelijke oorzaken van deze populatiedaling te onderzoeken. De afgelopen jaren ligt de focus daarbij op de mogelijke effecten van pesticiden in het landschap. Een recent onderzoek van Sophie Lund Rasmussen, ook wel ‘Dr. Hedgehog’ genoemd, toonde aan dat egels in Denemarken breed worden blootgesteld aan pesticiden.
Egels en pesticidenblootstelling
Egels leven in diverse habitats, zoals bosranden, houtkanten, struwelen en openbare groengebieden zoals parken. Uit onderzoek blijkt echter dat egels tegenwoordig liever in stedelijke gebieden verblijven. Dit cultuurvolgergedrag brengt nadelen met zich mee: door hun leefwijze kunnen egels in contact komen met pesticiden en andere potentieel schadelijke chemicaliën die in hun omgeving worden gebruikt. Hoewel egels officieel geclassificeerd worden als insecteneters, staan ook slakken, regenwormen, aas, eieren en zelfs kleine gewervelde dieren zoals muizen, amfibieën en vogels, op hun menu. Ze kunnen chemicaliën binnenkrijgen via hun drinkwater of door direct contact met de bodem en vegetatie, bijvoorbeeld bij gewassen die behandeld zijn met herbiciden of insecticiden. Ook kunnen ze rodenticiden of insecticiden rechtstreeks opnemen, of worden blootgesteld aan secundaire vergiftiging door het eten van vergiftigde muizen, ratten of ongewervelden. Daarnaast kunnen egels blootgesteld worden aan ectoparasitaire insecticiden via huisdieren, omdat deze via de urine en uitwerpselen van katten en honden worden uitgescheiden in bijvoorbeeld zoetwaterbronnen.
Onderzoek uit Denemarken
In het onderzoek van Sophie Lund Rasmussen werden de levers van 115 overleden egels onderzocht op de aanwezigheid van 19 veelgebruikte pesticiden, waaronder rodenticiden, insecticiden en herbiciden. Uit het onderzoek bleek dat 79% van de egels meerdere pesticiden bevatte, soms wel negen verschillende stoffen in één egel. Bromadiolon, een veelgebruikt rodenticide, werd in 79% van de leverstalen aangetroffen en bereikte concentraties boven de 1 μg/g. Hoewel het onderzoek specifiek op Denemarken gericht was, worden vergelijkbare stoffen in heel Europa gebruikt. Naast rodenticiden werden ook herbiciden en insecticiden aangetroffen in respectievelijk 50% en 43% van de onderzochte egels.
Gevolgen voor de gezondheid van egels
Tot nu toe hebben slechts enkele studies gezondheidseffecten bij egels gedocumenteerd die veroorzaakt zijn door blootstelling aan chemische stoffen, zoals fatale vergiftiging door hoge concentraties rodenticiden. Hoewel het onderzoek van Rasmussen aantoont dat egels veelvuldig worden blootgesteld aan verschillende pesticiden, blijft de impact op hun gezondheid grotendeels onbekend. Er zijn geen drempelwaarden vastgesteld voor de schadelijkheid van deze pesticiden bij egels, wat het lastig maakt om de gevaren van de gemeten concentraties te beoordelen. Omdat bij 79% van de geteste egels twee of meer pesticiden tegelijk werden aangetroffen, is er dringend behoefte aan vervolgonderzoek naar de cumulatieve effecten van deze blootstelling. Het onderzoek van Rasmussen benadrukt bovendien de bredere noodzaak om het gebruik van pesticiden in leefgebieden van wilde dieren te herzien. Door egels als indicatorsoort te gebruiken, kunnen we beter inzicht krijgen in de impact van pesticiden op de biodiversiteit en mogelijke stappen ondernemen om hun leefomgeving te beschermen.
Hoe kan jij de egel helpen?
Wil je zelf iets doen om de achteruitgang van een ‘algemene’ soort als de egel een halt toe te roepen? Je kan de egels in jouw buurt helpen door het gebruik van pesticiden als insecticiden, herbiciden, rodenticiden en slakkenkorrels te vermijden. Zo behoud je het natuurlijk voedsel voor de egels in jouw buurt en ga je (secundaire) vergiftiging tegen.
Met een paar eenvoudige aanpassingen kun je ook van jouw tuin een veilige en gastvrije plek maken voor onze stekelige vrienden. Hieronder zijn enkele additionele tips voor een egelvriendelijke tuin:
• Richt je tuin natuurlijk in. Net zoals andere zoogdieren profiteren ook egels van de biodiversiteit in jouw tuin. Een tuin met een grote diversiteit aan tuinelementen zoals ruige hoekjes met compost-, takken- of bladerhopen, biedt meer wegkruip- en nestmogelijkheden. Daarnaast stijgt zo ook het voedselaanbod.
• Voorzie een egelwegel. Een egelwegel, of egelpoortje, in je omheining zorgt ervoor dat egels gemakkelijk en zonder zorgen zich tussen tuinen kunnen verplaatsen.
• Hou honden, katten en de automatische robotmaaier ’s nachts binnen. Egels wagen zich voornamelijk ’s nachts door je tuin, maar dan kunnen huisdieren of robotmaaiers een gevaar vormen.
• Voeder de egels gerust bij. Zeker in het najaar, wanneer ze vetreserves opbouwen voor de winter, is bijvoederen welkom. Omdat egels soms wakker worden tijdens de winter, mogen voer en water de hele winter blijven staan, mits af en toe eens verversen.
• Voorzie een rustige nestplaats. Heb je onvoldoende beschutte nestplekjes in je tuin, dan kan je ook een zelfgemaakt of aangekocht egelhuisje plaatsen.
Lees de tips in meer detail op deze pagina.
Tekst: Maya De Maegdt (Natuurpunt Studie)
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief