In het kort
Vraag? Kunnen zwaluwen het weer voorspellen?
Waarheid of mythe? Dit is deels waar. Op korte termijn geeft het vlieggedrag van zwaluwen een zicht op het aankomende weer. Bij koud weer of aankomende regen gaan zwaluwen lager vliegen, op zoek naar eten, bij warmer weer vliegen ze hoger.
In het lang
Het lijkt tegenwoordig een evidentie om voor de voorspelling van het weer te vertrouwen op het dagelijkse weerbericht of apps, ondersteund door gegronde, wetenschappelijke weermodellen. Nochtans ging men zich in een niet zo ver verleden vooral baseren op patronen in de natuur en de daaraan gelinkte weerspreuken om te weten welk weer men mocht verwachten. Nog steeds gaan landbouwers uit minder ontwikkelde landen hun werk plannen aan de hand van lokale weerindicatoren. Ze baseren zich op afwijkend gedrag van dieren en zelfs planten om het aankomende weer te voorspellen. Het gebruik van dit soort indicatoren zet zich bij ons nog tot op de dag van vandaag door in de vorm van volkswijsheden. De bekendste hiervan is het spreekwoord “Vliegt de zwaluw hoog, dan blijft het droog”.

Een hoog vliegende zwaluw zou voorspellen dat er goed weer op komst is, terwijl een laagvlieger regen aankondigt. Dit spreekwoord lijkt niet meteen soort-specifiek, dus zowel boeren-, huis- als oeverzwaluwen (de drie veelvoorkomende zwaluwsoorten in ons land) kunnen als indicator gebruikt worden. Deze groep weersvoorspellers kan gerust aangevuld worden met de gierzwaluw. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden is de gierzwaluw geen ‘zwaluw’, maar behoort deze soort tot een volledig onafhankelijke vogelfamilie. Wat deze ‘zwaluwen’ echter wel allemaal gemeen hebben, is hun dieet en foerageergedrag. Het zijn allemaal insecteneters, en ze zoeken en vangen dit gevleugelde dieet op eenzelfde manier: al vliegend. Deze foerageerwijze is dan ook cruciaal om de echtheid van dit spreekwoord te achterhalen.
Insecten zijn onderhevig aan luchtstromingen. Ze gaan met andere woorden vooral voorkomen waar de lucht hen heen brengt. Op warme dagen warmen het aardoppervlak en de aanliggende luchtlagen vrij snel op. Wanneer deze lucht warm genoeg is, stijgt ze op. Warme lucht is namelijk lichter dan koude lucht. Dit fenomeen noemen we ‘thermiek’. Insecten worden door deze stijgende luchtstromingen meegenomen komen zo in hogere luchtlagen terecht. Zwaluwen gaan in dat geval hun voedsel achterna en gaan dus ook deze hogere luchtlagen opzoeken. Ook het omgekeerde is waar. Bij koud en regenachtig weer is er minder opwarming en stijgen er geen warme luchtbellen op. Daarnaast gaat bij slecht weer ook de luchtvochtigheid stijgen en waait het vaak harder, zeker in hogere luchtlagen, wat hoog vliegen een stuk minder aantrekkelijk maakt. Hierdoor blijven insecten lager bij de grond hangen, waardoor ook de foeragerende zwaluwen lager moeten gaan vliegen. Een zwaluw vliegt dus volgzaam de insecten achterna.
Het klopt met andere woorden dat zwaluwen bij warmer weer hoger gaan vliegen, terwijl ze bij kouder weer lager bij de grond vertoeven. Dit maakt hen echter nog geen weersvoorspellers, enkel ‘weersaanduiders’. Als het koud is of regent, vliegen insecten, en dus ook zwaluwen, lager, maar om op dat moment te zeggen welk weer het is volstaat een simpele blik uit het raam. Zwaluwen gaan echter vaak al lager vliegen, nog voordat het slechte weer gearriveerd is. De heersende luchtstromingen gaan namelijk al veranderen voordat de effectieve weersverandering voor ons merkbaar is. Zo heb je bijvoorbeeld voor de regen valt vaak al te maken met een dalende luchtdruk. Wetenschappelijk onderzoek toonde aan dat vogels deze stijgende of dalende luchtdruk kunnen detecteren en daar al op gaan reageren voor wij de weersverandering kunnen waarnemen. Hiermee doen ze hun naam als weersvoorspellers dus wel alle eer aan.
Het is met andere woorden veilig om te stellen dat vogels tot op zekere hoogte het weer kunnen voorspellen, zij het dan wel op korte termijn. Vliegen er veel zwaluwen laag over het land, dan kan dat een aanwijzing zijn dat er een lagedrukgebied onderweg is, en dat komt vaak met kouder, regenachtig weer. Maar een orakel voor de weersvoorspelling van de komende dagen zijn ze allerminst. Laten we daarvoor toch vooral op de bestaande weermodellen blijven vertrouwen.
Tekst: Bastiaan De Ketelaere (Natuuracademie)
De natuur zit knap in elkaar, maar er doen heel wat straffe verhalen de ronde over dieren en planten. Sommige zijn absoluut waar, terwijl andere hardnekkige leugens of slechts halve waarheden bevatten. In deze rubriek zetten we de puntjes op de i: we ontkrachten de mythes en brengen de waarheid aan het licht.
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief