Weidevogels in vrije val: zingt de wulp zijn zwanenzang in Vlaanderen?

De wulp (Numenius arquata) is met zijn lange kromme snavel ongetwijfeld een van onze meest herkenbare weidevogels. Met een voorkomen van Groot-Brittannië tot Siberië en van Scandinavië tot het zuiden van Frankrijk heeft de soort een uitgestrekt broedareaal. Ondanks zijn uitgestrekte verspreiding, kent de wulp de voorbije decennia veelal magere jaren. Vooral op de Britse eilanden kreeg de soort rake klappen: met een afname van 97% sinds de jaren ’80 verdween de wulp nagenoeg volledig uit het Ierse landschap en ook in de rest van het Verenigd Koninkrijk kende de soort een sterke afname (-50%). Ook op het vasteland bleef de wulp niet gespaard: de volledige Europese populatie kelderde met 30-49% sinds de jaren ’80 (Birdlife International, 2015). Deze algemene achteruitgang noopte de International Union for Conservation of Nature (IUCN) om in 2015 de beschermingsstatus van de wulp aan te passen naar ‘Kwetsbaar’ op de IUCN Rode Lijst.

Achteruitgang in ons land
Oorzaak van deze dramatische achteruitgang ligt voornamelijk bij een intensivering van het landgebruik waardoor de broed- en foerageergebieden verdwijnen of versnipperd geraken. In onze streken was de wulp oorspronkelijk een broedvogel van grote natte heideterreinen en veengebieden in de Kempen. Waar een halve eeuw geleden jaarlijks nog tot 33 paar wulp in de heide van het Groot Schietveld in het noorden van de provincie Antwerpen broedden, blijft er daar anno 2020 nog slechts één van over. De Limburgse wulpenpopulatie dook op hun beurt de laatste tien jaar met 66% naar beneden van 75 naar 25 broedpaar .

Sinds de jaren ’80 zien we een verschuiving van de broedgebieden op heideterreinen naar (cultuur)graslanden ten gevolge van de verdroging en verzuring van de heide. Zo dook de wulp in Vlaams-Brabant pas eind jaren ’80 voor het eerst op als broedvogel in de valleigraslanden langs de Gete. Voor de Velpevallei was het nog wachten tot 1998 eer het eerste koppel wulpen hier een broedpoging ondernam. Intussen broeden bijna 20 koppels in deze valleigraslanden.

De overstap naar (cultuur)graslanden is echter niet zonder risico. Op de intensief beheerde graslanden gaan vaak nesten (en jongen) verloren ten gevolge van landbouwwerkzaamheden tijdens het broedseizoen. Daarnaast spelen ook de kwaliteit en microstructuur van de graslanden een belangrijke rol qua voedselaanbod en schuilgelegenheid voor de jongen. Uniforme raaigrasakkers bevatten - in tegenstelling tot ongemaaide, kruidenrijke graslanden - weinig bovengrondse ongewervelden, die essentieel zijn als voedsel voor de kuikens en bieden weinig beschutting tegen predatoren. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de wulpenpopulatie de laatste jaren in sneltempo keldert.

Leren uit zenderonderzoek

In heel Europa worden de laatste jaren grote inspanningen gedaan om de achteruitgang van de wulp te stoppen. Ook in Vlaanderen loopt momenteel een pilootproject waarbij het voortplantingssucces en het habitatgebruik van de wulpen in Vlaams-Brabant wordt opgevolgd. Om een zicht te krijgen op de belangrijkste foerageerplaatsen in het broedgebied en de overwinteringsgebieden, werden twee wulpen uitgerust met een satellietzender die iedere vijf minuten hun precieze locatie registreert. Zo hoopt Natuurpunt meer inzicht te krijgen in de noden van de broedende wulpen en hopen we eventuele knelpunten in kaart te brengen die bescherming op maat toelaten. Het plaatsen van tijdelijke rasters rond de nesten om ze te beschermen tegen vertrappeling, landbouwwerkzaamheden of predatie is alvast een eerste stap. Een praktijkgerichte aanpak die verloopt in samenwerking met de betrokken landbouwers en die tevens sensibiliserend en enthousiasmerend werkt.

Afbeelding

Uit de satellietgegevens blijkt dat wulpen een duidelijke voorkeur hebben voor bepaalde percelen om te foerageren en daar ook telkens naar terugkeren. Het belang van waterrijke gebieden (natuurgebied Middenloop Velpevallei-Paddepoel) wordt nog eens benadrukt in deze droogteperiode door de afstand die ze afleggen buiten hun territoriumgrenzen om deze te bezoeken.

Nood aan een ambitieuzer weidevogelbeleid

Toch knelt er nog een schoentje. Ondanks het feit dat in 2015 een start werd gemaakt met de bescherming van historisch permanente graslanden in de kustpolders, genieten grote oppervlaktes waardevolle valleigraslanden in de rest van Vlaanderen nog steeds onvoldoende bescherming waardoor cruciaal weidevogelbroed- en foerageergebied verder verloren gaat. De uitbreiding van de bescherming van deze historisch permanente graslanden is dan ook een cruciale factor voor de instandhouding van de Vlaamse weidevogelpopulatie.

Ook de verdroging van het landschap vormt een bedreiging. Steeds vaker wordt grondwater opgepompt om landbouwgewassen te bevloeien en tuinen te sproeien in tijden van droogte en worden beken en sloten in het buitengebied geregeld nog verder uitgediept zodat de watertafel verder zakt en weidevogels in droge jaren nauwelijks hun snavel nog in de grond krijgen om eten te zoeken. Inspanningen van overheden als Provincie Vlaams-Brabant, waarbij wordt ingezet op een meer natuurlijk beheer en integraal structuurherstel van waterlopen, dragen alvast bij aan een oplossing voor dit probleem.

Om de weidevogels in Vlaanderen een toekomstperspectief te bieden, zal de overheid echter nog een tandje bij moeten steken om de grondwaterstand in onze valleien opnieuw te verhogen door waterretentie en vertraagde waterafvoer, het creëren van weidevogelgebieden, het uitbreiden en op maat maken van weidevogelvriendelijke beheermaatregelen en het inzetten op nestbescherming. 

Afbeelding

Een uitgespaard stuk grasland waarin een nest van wulp ligt en  waar een tijdelijk raster werd rond geplaatst (foto: Griet Nijs).

Hopelijk toont het Soortenbeschermingsprogramma voor weidevogels, dat momenteel in opmaak is in Vlaanderen, voldoende ambitie om het tij alsnog te keren. De nood is hoog voor de Vlaamse weidevogelpopulatie die in sneltempo vergrijst en slechts een kleine stap verwijderd is van de totale teloorgang. Een tussentijdse uitbreiding van een recent subsidiebesluit uitgevaardigd door de Vlaams overheid voor bescherming van nesten en jongen op landbouwpercelen met soorten als wulp, grutto en kievit zou alvast een eerste stap in de goede richting kunnen betekenen.

Tekst: Griet Nijs (Natuurpunt Studie)

Dit project wordt uitgevoerd door Natuurpunt Studie i.s.m. het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek en de Vlaamse Landmaatschappij met financiële steun van Provincie Vlaams-Brabant.