Witteren heropgestart in De Maat in Mol

In natuurgebied De Maat in Mol werd afgelopen zomer een historische vloeiweide hersteld. Op 27 februari 2022 werd de vloeiweide officieel in gebruik genomen. Dat gebeurt door te ‘witteren’, dat is het bevloeien van de weide met water uit het kanaal via een ingenieus grachten- en stuwensysteem. Dankzij dit eeuwenoude systeem van graslandbevloeiing herbergen deze graslanden unieke natuur met heel wat zeldzame soorten. Intussen werden de bevloeide percelen ook als erfgoedobject opgenomen in de wetenschappelijke inventaris van Onroerend Erfgoed.

Historische wateringen

Het ingenieuze systeem van de Maat in Mol is een restant van een groot Kempens bevloeiingsproject van de Belgische staat van de 19^e eeuw. Door de aanvoer van kalkrijk Maaswater, kreeg men een betere kwaliteit hooi. Dit was van groot belang in de tijd dat paarden de belangrijkste werkkrachten waren in de landbouw en economie. Hooilanden zorgden voor de “brandstof” en tegelijk voor een grote bloemenpracht en hoge natuurwaarde. De toevoer van kanaalwater veranderde natuurlijk het een en ander, het bracht zaden van verschillende zeldzame plantensoorten met zich mee. Zo staan er op de verschillende vloeiweides in De Maat nog de laatste exemplaren Herfststijlloos, Gulden en Slanke sleutelbloem en Kale vrouwenmantel. Zeldzame bloemen die nu met name in tuinen terug te vinden zijn, maar vroeger (en binnenkort) het beeld van deze hooilanden bepaalden.

Afbeelding

Vanwege het intensieve manuele onderhoud van de vele stuwen en greppeltjes, raakte deze methode in onbruik. Dat paarden vervangen werden door tractors, was de laatste doodslag voor deze specifieke manier van landbouw. Ze werd enkel nog in een handvol natuurreservaten overeind gehouden.

Herstelwerken

Tot in de jaren ’80 werd deze vloeiweide nog op deze manier beheerd, maar verval van de stuwen en dure herstelkosten, leidden tot het noodzakelijke stoppen van de bevloeiing. Dat het grasland ooit beplant was met populieren, hielp ook niet aan de vlotheid van het ‘witteren’. Via een Projectsubsidie Natuur van de Vlaamse overheid (met steun van het ELFPO ) kon Natuurpunt afgelopen zomer de 22 stuwen herstellen die een bevloeiing mogelijk maken. Ook de stronkengaten die in het grasland waren achtergebleven, konden opnieuw opgevuld worden. Dit alles gebeurde met specifieke lage-druk machines en het nodige uitsparen van de nog aanwezige groeiplaatsen. Dit jaar wordt nog een nieuwe toevoerstuw geplaatst en houtopslag teruggezet op een tweede watering in het gebied.

De vloeiweide opgenomen als erfgoedobject

De bevloeide percelen worden nu als erfgoedobject opgenomen in de wetenschappelijke inventaris. De erfgoedwaarde van het gebied ligt zowel in de techniek van het ‘witteren’ (immaterieel erfgoed) als in de infrastructuur van de watering (onroerend erfgoed).

Erfgoedobjecten vormen een startpunt voor verder wetenschappelijk onderzoek en dienen als referentiekader voor toekomstige vaststellingen en eventueel beschermingen. (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten_info)

Momenteel werkt men aan een thematische inventaris van (voormalige) vloeiweiden in heel Vlaanderen. Deze inventarisatie zal ongeveer een jaar duren. Als die inventaris klaar is, zal er een selectie van de meest waardevolle vloeiweiden voor bescherming voorgedragen worden. Dus misschien kan de vloeiweide in de Maat in de toekomst naast een natuurbescherming ook van een erfgoedstatuut genieten.

Afbeelding

Deze vloeiweide staat niet alleen…

Ook op andere plaatsen, met name in Limburg en Noord Brabant (NL), zijn nog restanten van vloeiweiden te vinden. Soortgelijke gebieden waar effectief (opnieuw) bevloeid wordt of waar plannen bestaan om dit te doen, zijn onder meer de Kolonie te Lommel (vloeiweide van Natuurpunt), in de Lozerheide te Bocholt  en de Warande te Hamont-Achel  (allebei natuurgebieden van ANB), en Pelterheggen te Bergeijk, onderdeel van de Plateaux (een Nederlands natuurgebied dat aansluit op het Hageven te Pelt). Dit laatste gebied kreeg in 2020 de officiële status van immaterieel erfgoed op de lijst van Unesco. De vertegenwoordigers van deze vloeiweidegebieden komen eens per jaar samen voor wederzijds advies en overleg.

Tekst : Christoffel Bonte, Chris Dictus (Natuurpunt Beheer) en Natalie Sterckx (Natuurpunt Communicatie)

Afbeelding