Zeldzame zweefvlieg duikt op: verdwenen heidedwerg ontdekt in Averbode

Gevonden: de verdwenen heidedwerg

De minuscule heidedwergen zijn echte buitenbeentjes binnen de zweefvliegen. Ze behoren tot de weinige inheemse zweefvliegen die uitsluitend in de herfst vliegen, en recent werd ook duidelijk waarom. De larven leven in vezeltruffels (Rhizopogon) die in symbiose (als ectomycorrhiza) leven met dennen. Ze hebben dus nodig: oude dennenbossen op landduinen, met onverstoorde bodemopbouw, weinig strooisel op de bodem, door steile hellingen of door beheer, en veel vezeltruffels. Toevallig komen net al die factoren samen in Averbode! Naast het bijlsprietje (Pelecocera tricincta) en de duinheidedwerg (Pelecocera lugubris) werd hier onlangs ook de verdwenen heidedwerg (Pelecocera caledonica) gevonden. Deze soort was nooit eerder in België aangetroffen, maar zat in de 19e eeuw nog in Nederland, waar ze nadien nooit meer is gezien. Een tip aan de specialisten die namen verzinnen voor diertjes: het is niet omdat een soort verdwenen is, dat ze ook echt voor altijd verdwenen blijft! Maar wie had ooit verwacht dat ze op deze onooglijke plek nog zou zitten? De dichtstbijzijnde vindplaats is 500 km hiervandaan in Normandië!

Een teletijdmachine voor heide-insecten

Sinds de spectaculaire natuurontwikkeling in Averbode Bos en Heide is het geen geheim meer dat ook Vlaams-Brabant grote heidegebieden heeft. Weinig mensen weten dat Averbode tot het begin van de 20e eeuw tot de beste heide- en landduingebieden in Vlaanderen gerekend werd, met toen nog kommavlinder, heideblauwtje, en zelfs een van de laatste populaties kleine heivlinder in België! Maar de heide en de landduinen verdwenen door de aanplant van Corsicaanse dennen, net als de meeste duin- en heide-insecten. In een tijd waarin natuurbescherming nog amper bestond, kwam de redding zoals wel vaker door toeval, en als een geluk bij een ongeluk. De grootste landduin tegen het dorp van Averbode aan, bleek een makkelijk winplaats voor wie zand nodig had. De duin werd voor de helft afgegraven waardoor een grote open zandplek ontstond met steile randen, die later ook als speelplek gebruikt werd. Ook het oude dennenbos rondom, tegen het dorp aan, werd deels een camping en deels een speel- en gebruikplek, waar strooisel werd opgeruimd, takken en dennenappels geraapt, en open zandplekken bleven. Die dynamiek zorgde voor open zand, met schaarse begroeiing door buntgras, zandblauwtje, en open, lichtrijke dennenbossen met ijle grassen in de ondergroei. En zo ontstond een teletijdmachine die bijzondere insecten een eeuw de toekomst in katapulteerde: top loopkevers waaronder de gele kruiper (Harpalus flavescens) en de dikkopzandgraver (Broscus cephalotes) en dus ook … heidedwergen! 
 

De toekomst is onzeker

De plek waar deze zeldzame soorten aangetroffen zijn, ligt niet in beschermd natuurgebied en wordt bedreigd door verkaveling en recreatieontwikkeling, wat de toekomst van de heidedwergen onzeker maakt. Averbode Bos en Heide mag dan heide hebben, grote zandduinen met vergelijkbare omstandigheden vinden we er niet. Het is onmogelijk om al onze biodiversiteit te beschermen in afgesloten natuurgebieden, we moeten hopen dat er ook buiten die gebieden nog natuur behouden blijft. Bang afwachten dus of ook onze kinderen en kleinkinderen nog zullen spreken over de heidedwergen in Averbode.

Tekst: Frank Van de Meutter (Expert zweefvliegen)