Zesde mestactieplan: complexere regels voor landbouwers, maar geen beterschap voor waterkwaliteit
De uitdaging voor het zesde mestactieplan (MAP6) is immens. Nadat de voorbije vijf jaar de waterkwaliteitsdoelen in landbouwgebied ver buiten bereik bleven, moet het nieuwe plan voor een trendbreuk zorgen. Dat het mestbeleid een nog complexer kluwen aan regels en uitzonderingen baart, geeft weinig hoop op beterschap. Jammer genoeg staan daarmee zowel boeren als ons leefmilieu voor schut. Natuurpunt zal bezwaar intekenen in het openbaar onderzoek en roept de nieuwe minister op het plan aan te passen.
Voor Natuurpunt moet het mestbeleid binnen een breder perspectief geplaatst worden om te begrijpen waarom er geen doorbraak komt. Na jaren van inspanningen mét resultaat lijkt het laaghangend fruit geplukt. Al meer dan vijf jaar komt er geen schot meer in de zaak, terwijl er nog een hele weg af te leggen is vooraleer onze waterlopen weer proper zijn. “Dat mager resultaat is een symptoom van de economische malaise in het landbouwsysteem, dat steeds meer boeren aanzet om kostendrukkend de grenzen van ons leefmilieu af te tasten”, zegt Freek Verdonckt. De economische drijfveer achter de mestproblematiek wordt vaak onderschat.
MAP6 legt die analyse naast zich neer, en negeert daarnaast hardnekkig het verband tussen intensieve veehouderij en slechte waterkwaliteit. Waar meer mest geproduceerd wordt dan op het land kwijt kan, moet betaald worden om het teveel aan mest te verwerken. Maar op bulkmarkten halen veeboeren zelden faire prijzen waardoor kosten gedrukt moeten worden. Het hoeft dan niet te verbazen dat uitgerekend in de regio’s waar veehouderij hoge dichtheden bereikt, op het scherp van de snee wordt bemest en door sommigen naar achterpoortjes wordt gezocht. Een soortgelijk verhaal treft boeren in de intensieve groenteteelt, die als gevolg daarvan ook op haar duurzaamheidsgrenzen botst.
Om de Europese Commissie ervan te overtuigen dat men nog op het goede spoor zit, heeft voormalig minister Schauvliege, die de opmaak van MAP6 coördineerde, zich ingegraven in nóg complexere wetgeving. Om de pil te vergulden voor de landbouwsector werd het plan discreet voorzien van achterpoortjes die de effectiviteit hypothekeren. Wat overblijft is een matig onderbouwd plan dat zich vooral baseert op wensdenken. Bovendien legt MAP6 zonder schroom het ambitieniveau lager dan dat van het vorige mestactieplan.
Positief is dat twee basismaatregelen uit het mestactieplan, een bemestingsreductie en een hoger areaal vanggewassen, de waterkwaliteit kunnen verbeteren. Maar net als in MAP5 lijkt het mis te lopen in de uitvoering op terrein. Zo kunnen bijvoorbeeld de strengere bemestingsnormen niet gecontroleerd omdat het kunstmestgebruik van landbouwers niet sluitend geregistreerd wordt. Dat de mogelijkheid wordt geboden om op bedrijfsniveau een vrijstelling van maatregelen te verkrijgen op basis van een labotest, waarvan ook de Mestbank de fraudegevoeligheid erkent, moet ook zorgen baren.
Diezelfde Mestbank riep onlangs in een hoorzitting haar onmacht uit over de handhaafbaarheid van het mestbeleid. Het is dan ook verbazend dat onder MAP6 de druk op handhaving nog groter wordt maakt, terwijl extra capaciteit al uitgesloten werd. Het beste voorbeeld daarvan is de versoepeling op bemestingsvrije buffers langs waterlopen in gebieden waar de waterkwaliteit gehaald wordt, een maatregel die overigens in vraag wordt gesteld vanuit wetenschappelijke hoek. In plaats van 5 meter van de beek te mesten mag dat voortaan tot op 1 meter gebeuren, onder voorwaarde dat het met precisietechnieken gebeurt. Maar omdat de Mestbank haar troepen moet uitsturen naar de gebieden waar de waterkwaliteit niét gehaald wordt, is nu al duidelijk dat controle op deze versoepeling quasi onbestaand zal zijn met risico op milieuschade.
Een pervers neveneffect van straffeloosheid is een groeiende onverschilligheid tegenover logische milieuregels. Dat is niet fair tegenover alle landbouwers die de regels wél volgen. Natuurpunt erkent de omvang van de uitdaging voor de landbouwsector om de doelstellingen van de Nitraatrichtlijn te halen. Net daarom dringt de tijd dat de nieuwe bevoegde minister de nodige lessen trekt: haal de druk van het mestvat door een begeleide groeistop op de veestapel en pas maatregelen aan zodat ze renderen en gehandhaafd kunnen worden.
