Bloemmengsels inzaaien is vaak niet nodig of gebeurt op een slechte manier, waardoor het weinig of geen succes heeft. Veelgemaakte fouten zijn het inzaaien op te voedselrijke bodems of het niet goed onderhouden van het ingezaaide terrein. In normale omstandigheden is een goed beheer van een terrein genoeg om dit bloemrijker te maken, en is inzaaien overbodig. In dit artikel gaan we niet dieper in op de zin of onzin van het inzaaien van bloemenmengsels, maar richten we ons op de samenstelling van bloemenmengsels.
Wanneer we de gegevens vanhet citizen science portaal www.waarnemingen.be analyseren, kunnen we bepalen op welke bloemen de meeste bijensoorten worden waargenomen. De gebruikte dataset bestaat uit meer dan 100.000 betrouwbare waarnemingen van 361 bijensoorten die zijn aangetroffen op bloemen. De planten die de meeste wilde bijensoorten aantrekken, zijn bijna uitsluitend inheemse planten. Het zijn vooral planten uit de familie van de composieten die van belang zijn, ongeveer 70% van de 419 bijensoorten die in België voorkomen, zijn al gezien op een plant uit deze familie. De rozenfamilie en de vlinderbloemenfamilie zijn eveneens belangrijke families voor wilde bijen.
Wat veel van de planten die hoog scoren gemeen hebben, is dat je ze bijna overal kan aantreffen. Zeldzamere plantensoorten komen veel minder voor in ons overzicht, maar zijn daarom niet minder belangrijk. Heel wat zeldzamere plantensoorten zijn echt goede bijenplanten, maar door hun beperkte verspreiding en zeldzaamheid worden er minder bijen op waargenomen.
Deze analyse maakten we ook in 2023 en de aandachtige lezer zal opmerkelijke verschillen zien. De reden hiervan is dat toen enkel rekening is gehouden met het bloembezoek van vrouwelijke bijen en nu met alle waarnemingen, ongeacht het geslacht. Ook zijn er sindsdien alweer veel extra data bijgekomen. Gebruikers van waarnemingen.be kunnen bijdragen aan dit onderzoek door ook de velden gedrag (foeragerend) en OP/IN (bezochte plant) in te vullen. Met ObsIdentify kan je makkelijk de juiste plantensoort achterhalen waar je de bij op hebt gevonden.
Wat zijn de belangrijke planten voor bloemenmengsels?
In de referentielijst met planten die het meest geschikt zijn voor wilde bijen (helemaal onderaan dit Natuurbericht), zijn 35 planten opgenomen, voornamelijk meerjarige planten. In deze lijst vind je de 30 kruiden die de meeste bijensoorten aantrekken, aangevuld met 5 extra soorten. Deze vijf soorten zijn door ons uitgekozen aangezien ze een goede aanvulling zijn, soms omdat een bijensoort erop gespecialiseerd is, of omdat de bloei in een periode valt waarin slechts weinig andere soorten in het mengsel nog in bloei staan.
In onze lijst zullen veel planten niet voorkomen die gewoonlijk in bloemenmengsels voor bijen worden aangeboden, zoals bernagie en phacelia. In onze top 30 zijn ook populaire tuinplanten, zoals lavendel en kattenkruid, niet terug te vinden.
Deze planten worden vaak bezocht door bijen, maar meestal slechts door enkele soorten, zoals hommels en honingbijen. Ze zijn nuttig, maar hun aantrekkingskracht is beperkt tot een aantal soorten. Wanneer we ons concentreren op het aantal soorten, en niet op de hoeveelheid bijen, krijgen we een lijst van bloemen die van groot belang zijn voor het overgrote deel van de bijensoorten die in België voorkomen.
Bevatten de bestaande bloemenmengsels de beste bijenplanten?
In dit onderzoek hebben we de samenstelling van de meeste bloemenmengsels, die adverteren bijen aan te trekken, van grote bloemzadenverdelers onderzocht. Ook die van de mengsels die in verschillende doe-het-zelfzaken verkrijgbaar zijn. De mengsels waarvan de samenstelling onbekend is, zijn opgevraagd bij de verdelers. Niet alle verdelers konden deze informatie verstrekken waardoor van een aantal mengsels de samenstelling niet gekend is.
Er werden veel mengsels onderzocht van belangrijke leveranciers en verkooppunten, maar er zijn mogelijk nog andere mengsels die niet in deze vergelijking zijn opgenomen.
In de meeste bloemenmengsels komen slechts weinig of geen bloemen voor die in onze referentielijst van beste bijenplanten staan. Er zijn verschillende leveranciers die Tübinger of Brandenburger bloemenmengsels aanbieden. In deze mengsels zitten voornamelijk eenjarige planten, die vaak goede bodemverbeteraars zijn en afgestemd zijn op de behoeften van honingbijen. Sommige van deze planten zullen ook algemene hommelsoorten aantrekken, soms in grote aantallen, maar hebben weinig te bieden voor de meeste soorten bijen die voorkomen in België.
Van alle andere onderzochte mengsels, scoren alleen deze van Ecoflora en Advanta relatief goed. Het FlowerPower mengsel behaalde het beste resultaat met 11 planten die in een lijst van 35 soorten stonden. Deze mix is ontworpen voor een burgerwetenschapsproject over bloemrijk grasland in gazons. Het is bedoeld om bijen en vlinders aan te trekken. Vlinders hebben doorgaans een andere voorkeur voor bloemen dan bijen. En de waardplanten voor de rupsen van vlinders zijn dan vaak ook nog eens andere planten.
Waardevol maar ongewenst?
Sommige van de meest waardevolle planten voor onze wilde bijen zijn vaak nog ongewenst. Tuincentra en doe-het-zelfzaken beschikken over een uitgebreid aanbod aan producten en hulpmiddelen die kunnen helpen bij het bestrijden van paardenbloemen. Andere typische gazonbloemen, zoals gewoon biggenkruid, madeliefje en witte klaver, zijn voor veel mensen vaak ook niet gewenst. Ook akkerdistel en jakobskruiskruid worden vaak als ongewenst aanzien.
In de onderzochte bloemenmengsels zijn geen paardenbloemen, akkerdistel en Jacobskruiskruid te vinden, waarschijnlijk omdat ze een negatieve perceptie hebben. Dit soort planten is gelukkig in staat zichzelf goed uit te zaaien, waardoor ze snel geschikte terreinen kunnen koloniseren. Het goede nieuws is dus dat we minder moeten doen (enkel tolereren en minder maaien) en dat het goedkoper is dan in te zaaien. Als we deze planten meer gaan accepteren, zal dit de wilde bijen ten goede komen. De universiteit van Mons beschouwde het bestrijden van distels als een van de belangrijkste bedreigingen voor hommels in België. Mannelijke hommels zijn in grote mate afhankelijk van distels voor hun voedselvoorziening (Vray et al 2017).
Veel van de planten die in onze referentielijst staan, worden vaker geaccepteerd. Knoopkruid, beemdkroon en gewone margriet zijn ook sierplanten, maar de meeste leveranciers kiezen ervoor ze niet toe te voegen in hun bloemenmengsels. De voorkeur gaat uit naar uitheemse planten die minder bijensoorten aantrekken. Deze planten komenvaak niet voorin de top 100 van onze overzichtslijst van planten die de meeste bijensoorten aantrekken.
De samenstelling van de meeste bloemenmengsels is vaak slechts nuttig voor een beperkt aantal bijen. In het algemeen trekken ze voornamelijk de meer algemene hommelsoorten en honingbijen aan. Er zijn ook veel mengsels die speciaal zijn afgestemd op de behoeften van honingbijen.
Solitaire bijen, vaak met heel specifieke behoeften en levenswijzen, zijn vooral afhankelijk van bloemen die in onze natuur voorkomen en die niet opgenomen zijn in bloemenmengsels. Om deze bijen te helpen, is het noodzakelijk dat de samenstelling van heel wat mengsels aangepast wordt en meer planten bevatten uit onze referentielijst.
Tekst: Maarten Wielandts (Natuurpunt Studie)
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief