Zo helpt maaibeheer graslanden open en gezond te houden

Waarom wordt maaien zo vaak toegepast in het natuurbehoud?

Graslanden maaien, zorgt ervoor dat die niet dichtgroeien met struiken en bomen. Graslanden vormen het biotoop voor heel wat zeldzame planten, dieren en paddenstoelen. En net die soorten hebben het extra moeilijk vandaag.

Door stikstofvervuiling (uit het verkeer en de landbouw) dreigen een klein aantal stikstofminnende planten (zoals netels of bramen) de overhand te nemen in graslanden. Door te maaien, en dat maaisel af te voeren, wordt de bodem stikstofarmer of schraler. En dat is bijna altijd interessanter voor de biodiversiteit. Op gronden die minder vervuild zijn met stikstof, leeft doorgaans een grotere variatie aan planten en dieren.

Dankzij de mechanisatie in de landbouw gebeurt het maaien van landbouwpercelen vandaag de dag op een snelle en efficiënte manier. Op korte tijd ondergaat het landschap een intense metamorfose: van bloemrijke graslanden naar een kort geschoren grasmat. Voor de talloze ongewervelden (sprinkhanen, dagvlinder, nachtvlinders, wilde bijen, etc.) die leven in deze graslanden en op hun beurt het voedsel vormen voor diverse vogelsoorten, kan dit een drastische maatregel zijn.

Gefaseerd maaibeheer voor planten en ongewervelden

Om aan dit probleem tegemoet te komen wordt in natuurgebieden gefaseerd maaibeheer toegepast. Door percelen in verschillende fases, verspreid over de tijd te maaien, beschikken ongewervelden de hele zomer lang over een toevluchtsoord en bron van voedsel.

Hoewel de meeste graslanden tussen half juni en begin juli gemaaid worden, is het vaak wenselijk om maaiwerken te spreiden van mei tot augustus.

Dit gebeurt enerzijds op landschapsschaal waarbij verschillende percelen, afhankelijk van hun voedselrijkdom op verschillende data worden gemaaid. Anderzijds op perceelsniveau waarbij randen en ruigere overhoekjes wachten tot de tweede maaibeurt of pas het jaar erop gemaaid worden.

In mei-begin juni maai je best al de percelen die gedomineerd worden door een beperkt aantal forse, dominante grassoorten (bijvoorbeeld Gestreepte witbol, Glanshaver of Grote vossenstaart) waar vrijwel geen andere kruiden groeien.

Voor de soortenrijkere percelen kan je de maaidata opschuiven voorbij half juni. Graslanden die al erg ‘schraal’ en bloemrijk zijn, kunnen nog later gemaaid worden, in juli, augustus of zelfs september. 

Voor dagvlinders gebonden aan graslanden maai je dan weer best begin juli. Alhoewel ook hier uitzonderingen zijn. In het ideale geval breng je enige variatie in maaidata door bepaalde delen toch reeds in mei te maaien. Het icarusblauwtje gaat bvb. bij voorkeur op zoek naar kortgemaaide rolklavers om zijn eitjes op af te zetten.

Bij het kiezen van de maaidatum kan je dus rekening houden met de bloeitijd van de doelsoorten: je maait het grasland op het moment dat deze planten uitgebloeid zijn. Of je kan er voor kiezen om je te richten op de vliegtijd van specifieke dagvlinders.

Herbloei na maaien

Heel wat plantensoorten gaan na een maaibeurt in juni opnieuw bloeien (bijvoorbeeld knoopkruid, moerasrolklaver, rapunzelklokje). Voor de soort op zich is er geen probleem: ze bloeien gewoon wat later dan ‘normaal’. Maar hierdoor kan wel een ‘mismatch’ ontstaan tussen planten en ongewervelden. Er zijn ook specifieke soorten wilde bijen die gebonden zijn aan bepaalde planten. Een voorbeeld is de Knautiabij, die het moet hebben van Beemdkroon. Als de Beemdkroon, door een maaibeurt net voor haar bloei, pas drie weken later weer in bloei staat, valt dit niet meer samen met de vliegperiode van de Knautiabij en kent die laatste een ware hongersnood.

Andere planten, zoals orchideeën of ratelaars, kennen geen ‘herbloei’ na het maaien in juni: om zich te kunnen voortplanten, moeten ze zaad kunnen produceren. Je maait ze best pas nadat ze helemaal in zaad staan. Voor een aantal vlindersoorten betekent het al heel wat als je bij de eerste maaibeurt brede, ongemaaide, bloemrijke stroken laat staan, bijvoorbeeld in de perceelsranden. Algemene graslandvlinders als het Bruin zandoogje en Groot dikkopje profiteren volop van deze nectarkroegen.

Een vroege maaibeurt in mei daarentegen heeft weinig of geen effect op de bloei van bovengenoemde plantensoorten. Je kan er zelfs net voor zorgen dat deze planten meer kansen krijgen om in bloei te komen.

Nesten van vogels sparen

Ook vogels die op de grond broeden, zijn gebaat bij een latere maaidatum. Je stemt de maaidatum dan best af op de specifieke soorten die aanwezig zijn. Door pas na half juni te maaien, kan je vermijden dat nesten of jongen van de meeste weidevogels als de Wulp onder de maaibalk terechtkomen. Voor een soort als Kwartelkoning, die pas in mei terugkomt uit de Afrikaanse overwinteringskwartieren, mag er pas ten vroegste half juli gemaaid worden. Maar beter probeer je hier de nesten aan te duiden, zodat errond gemaaid wordt. Want door het consequent aanhouden van deze late maaidatum, zullen deze graslanden geleidelijk aan ook minder interessant worden voor de soort.  

Wat laat je staan?

Het is belangrijk om dit vooral te bekijken op gebiedsniveau. Door te spreiden met maaidata, blijft ongemaaid gras over en creëer je diversiteit doorheen de percelen. Verspreid kan je dan ook binnen percelen stroken van 10-25% van de oppervlakte ongemaaid laten. Heb je een klein gebied, dan probeer je binnen het perceel zo veel mogelijk variatie te krijgen.