Zwaluwen ondersteunen op een rundveebedrijf

Op de ILVO site in Melle leeft al generaties lang een populatie huis- en boerenzwaluwen in en rond de rundveestallen. De populatie floreerde in de jaren ’70 en ’80, maar verdween eind de jaren ‘90 volledig. Na de komst van een nieuw koppel huiszwaluwen rond het jaar 2000 herstelde de populatie traag en met wisselend succes.

Begin 2023 werden enkele maatregelen getroffen om de populatie verder te laten groeien. Zo werden extra kunstnesten geïnstalleerd op plekken die geen hinder of risico’s opleveren voor de landbouwactiviteit. Daarnaast werd een infiltratievijver aangelegd waar het opgevangen regenwater de kans krijgt om langzaam in de bodem in te sijpelen. In een hoek van de vijver werd een strand aangelegd met leemgrond als bouwmateriaal voor zwaluwnesten.

De maatregelen leverden al direct resultaat want het aantal bezette nesten huiszwaluwen steeg van 37 in 2023 naar 52 nesten in 2024. Deze cijfers illustreren dat zwaluwen ook op een modern rundveebedrijf kunnen gedijen.

Uitdagingen voor zwaluwen

In moderne rundveestallen zijn vaak minder nestkansen voor zwaluwen. De huidige bouwmaterialen zoals metaal of kunststof, zijn glad waardoor de nesten van zwaluwen er moeilijk aan hechten. In moderne stallen zijn ook minder spanten en zolders met donkere hoekjes waar boerenzwaluwen graag nestelen. De populatie zwaluwen in Vlaanderen nam de laatste decennia dan ook af. Toch kunnen ook op een modern rundveebedrijf zwaluwen het naar hun zin hebben.

Biologische insectenbestrijding

Zwaluwen eten een massa aan insecten, vooral tweevleugeligen (vliegen en muggen) in een straal van 400 m rond het nest. Aan een tempo van gemiddeld 60 insecten per uur loopt dit op tot hun eigen gewicht aan insecten per dag. Een ouderpaar met jongen vangt tot zelfs 9.000 insecten per week. Een zwaluwpopulatie van meerdere nesten kan dus de insectendruk op een rundveebedrijf effectief gevoelig verlagen.

Op deze manier vormen zwaluwen een efficiënte en milieuvriendelijke vorm van insectenbestrijding waardoor het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen verlaagd of vermeden kan worden. Zo kan een populatie zwaluwen een belangrijke pijler vormen in de vliegenbestrijding op (biologische) rundveebedrijven.

Zwaluwen ondersteunen

Om een populatie zwaluwen te laten gedijen zijn voldoende voedsel en nestgelegenheid de belangrijkste voorwaarden. Als er voldoende insecten zijn kan je zwaluwen vooral ondersteunen door het nestelen te bevorderen. Voorzie geschikte nestplaatsen en nestmateriaal of zelfs kant-en-klare nesten. Door deze nestplaatsen te voorzien kan je ook beter sturen waar de zwaluwen nestelen en zo vermijden dat ze op ongewenste plaatsen nestelen. 

Een modderplek levert nestmateriaal (modder) en een poel levert bovendien ook een plaats waar de zwaluwen kunnen drinken. Plaats prefab-nesten op goed toegankelijke plaatsen (aanvliegruimte) en buiten het bereik van katten, ratten of kraaiachtigen. Huiszwaluwen bouwen hun nest graag aan gevels onder dakranden. Ze hebben een voorkeur voor een nestingang gericht op het oosten - zuidoosten, al hoeft dit niet strikt gevolgd te worden als de dakrand het nest voldoende afschermt. Een witte onderkant van de dakrand blijkt ook de voorkeur van de huiszwaluwen te genieten. Voorzie waar nodig ook een ‘mestplank’ onder het nest (minsten 50 cm) zodat de plek onder het nest niet bevuild wordt met uitwerpselen. Deze plank kan je dan makkelijk reinigen.

Tot slot komen zwaluwen steeds terug naar dezelfde plaats om te nestelen. Een bestaande populatie laten uitbreiden, is dus vrij eenvoudig. Een eerste koppel zwaluwen lokken om nieuwe populatie te starten is evenwel niet evident. Voldoende nestgelegenheid en voedsel is een basisvereiste, maar dat alleen zal vaak niet voldoende zijn. Zwaluwgeluiden afspelen om vogels uit te buurt te lokken kan helpen, maar een dosis geluk, geduld en doorzettingsvermogen zijn  zeker ook nodig. Laat je dus niet ontmoedigen als het niet vanaf het eerste jaar lukt.

Om de zwaluwpopulatie als levend erfgoed te ondersteunen voorzien heel wat gemeentes subsidies voor bewoonde zwaluwnesten. Daarnaast kunnen landbouwers de aankoop van kunstnesten recupereren via het Vlaams Landbouw Investeringsfonds.

Meer info over hoe je zwaluwen kan ondersteunen, lees je hier 

Tekst: Matthieu Frijlink (ILVO Rundveeloket)