Juweelzweefvlieg
Frank Vassen

Zweefvliegen: mooi en nuttig, maar wel bedreigd

17 nov 2021
Categorieën
Natuurbericht
Insecten en ongewervelden
Rode Lijst


Niets lastiger dan een luie dag op een terras die verstoord wordt door een zwart-geel zoemend ettertje dat aan je frisdrank wil zitten. Weinig mensen beseffen dat het diertje dat ze net verjaagd hebben ook gewoon een zweefvlieg kan  zijn, en geen wesp! Zweefvliegen zijn acrobatische vliegers die perfect stil kunnen zweven voor een bloem (of frisdrank) of voor de balts, en die vaak felle kleuren hebben om op bijen, hommels of wespen te lijken. Ze zijn niet alleen volledig ongevaarlijk, maar bovendien ook bijzonder nuttig. Zweefvliegen behoren tot de belangrijkste bestuivers van zowel wilde bloemen als landbouwgewassen en van ongeveer de helft van de soorten bestrijden de larven ook bladluisplagen.

Winnaars en verliezers

Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) evalueerde de trends en toestand van de 309 soorten Vlaamse zweefvliegen aan de hand van meer dan 120.000 waarnemingen verzameld door vrijwilligers. Bijna de helft van onze zweefvliegen blijkt op een of andere manier bedreigd (114 soorten) of is uitgestorven in Vlaanderen (22 soorten). Voor alle soorten werd een recente en een langjarige trend berekend die gelinkt werd aan de ecologische eigenschappen van de soorten. De belangrijkste conclusies daarvan zijn dat de soorten die in bossen leven, en vooral de soorten waarvan de larven leven in dood hout, sapstromen en in rotholtes, sterk toenemen, en dat de soorten die leven in wetlands, waaronder ook laagveen moerassen, sterk achteruit gingen. De verklaringen hiervoor liggen voor de hand: de bosoppervlakte in Vlaanderen neemt recent dan wel nog nauwelijks toe, het beheer is nu veel minder intensief en meer ecologisch. Als gevolg neemt ook de leeftijd van de bomen toe en daarmee ook de verschillende fases van aftakeling. Wetlands daarentegen zijn sterk in oppervlakte afgenomen, en verdroging en de frequentie van periodes met extreme droogte nemen snel toe in Vlaanderen. Overigens heeft de dramatische impact van de recente droge jaren (niet enkel in wetlands, maar bijvoorbeeld ook in heidegebieden) nu nog weinig invloed op de cijfers, maar zal pas in een volgende evaluatieronde duidelijk worden.

Inzetten op natuurherstel

Maar er is nog meer dat de onderzoekers zorgen baart. Dezestudie is zoals bijna alle Rode Lijsten van ongewervelden gebaseerd op (wijzigingen in) de verspreiding van de soorten. Recente studies naar vliegende insecten in Duitsland toonden een enorme afname van insectenbiomassa en -aantallen, ook specifiek voor zweefvliegen. De toestand is dus vrijwel zeker nog minder rooskleurig dan dit rapport ons vertelt. De soorten die als referentie dienen immers wellicht ook achteruit gegaan. Hoewel we de oorzaken van de achteruitgang nog niet volledig begrijpen, is het duidelijk dat het opnieuw vernatten van verdroogde natuur en het herstel van waterrijke gebieden gunstig zijn net als het verder inzetten op bossen en ecologisch bosbeheer met aandacht voor behoud van oude bomen en dood hout maar ook open plekken en structuurrijke bosranden. Er bestaat nog geen duidelijkheid over hoe belangrijk andere milieudrukken zoals pesticidengebruik en stikstofdepositie zijn voor de achteruitgang van zweefvliegen, maar gezien de precaire toestand van zweefvliegen is elke extra bedreiging er één te veel, vooral als we de gratis diensten van zweefvliegen voor mens en natuur ten volle willen benutten.

Tekst: Frank Van de Meutter (INBO), Wout Opdekamp (Natuurpunt/Natagora) en Dirk Maes (INBO). 

Meer lezen:

Van de Meutter, F., Opdekamp, W., & Maes, D. (2021). IUCN Rode Lijst van de zweefvliegen in Vlaanderen 2021. (Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2021(56). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel. https://doi.org/10.21436/inbor.54514812