De tweecellige zandbij, een nieuwe bijensoort voor België

De eerste waarneming van de tweecellige zandbij (Andrena lagopus) betrof een mannetje dat werd gevangen in Haltinne in de provincie Namen op 27 april door een vrijwilliger van Aculea ( bijen- en wespenwerkgroep van Natuurpunt). Een dikke week later, op 7 mei, werd een vrouwtje gevangen in Sauvenière door een bijenspecialist van de UMons. 

Dat een nieuwe soort zo kort na elkaar op twee verschillende plaatsen wordt waargenomen, duidt erop dat ze mogelijk al langer aanwezig was in ons land. Waarschijnlijk bleef ze onder de radar omdat ze makkelijk te verwarren is met andere zandbijen. Bovendien is de verspreiding van zandbijen op Belgische bodem nog steeds onvolledig in kaart gebracht.

Olivier Foubert, vrijwilliger bij Aculea, zet zijn bijenkasten met honingbijen elk jaar in de buurt van koolzaad. Hij maakt dan van de gelegenheid gebruik om de regio te verkennen en op zoek te gaan naar andere bijensoorten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hij er deze tweecellige zandbij aantrof, gezien deze soort afhankelijk is van kruisbloemigen zoals koolzaad.

Toch is het bijzonder dat de soort zover noordelijk opgerukt is. Dat was ook een verrassing voor Thomas James Wood, een taxonoom gespecialiseerd in wilde bijen aan de UMons, die het tweede exemplaar ontdekte. De tweecellige zandbij voedt zich enkel met stuifmeel van de bloemen van kruisbloemigen. In Zuid-Europa is het een veel voorkomende soort maar de plotse aanwezigheid hier heeft waarschijnlijk veel te maken  met de opwarming van het klimaat.

Herkenning en leefgebied 

De tweecellige zandbij nestelt, net als de meeste andere soorten in haar genus, in de grond. Ze wordt het meest aangetroffen in de halfschaduw en komt onder andere voor in bosranden en boomgaarden, waar ook het eerste exemplaar werd aangetroffen. Daarnaast komt de soort ook voor op droge weilanden en ruderale terreinen. 

Ze verzamelt alleen stuifmeel op kruisbloemigen. De dieren zijn daarbij afhankelijk van gewassen zoals koolzaad en raapzaad of van wilde planten zoals gewoon barbarakruid, pinksterbloem of schildzaad.

De tweecellige zandbij kan oppervlakkig lijken op een witbaardzandbij (Andrena barbilabris), een roodgatje (Andrena haemorrhoa) of een wimperflankzandbij (Andrena dorsata), maar kan makkelijk van de andere soorten onderscheiden worden door te kijken naar het aantal cubitaalcellen in de voorvleugels. De tweecellige zandbij heeft immers 2 cubitaalcellen, wat heel bijzonder is voor een zandbij gezien soorten van dit genus normaal steeds 3 cubitaalcellen hebben. Dat is dan ook de reden waarom de auteurs kozen voor tweecellige zandbij als Nederlandse naam. Die naam komt overeen met de Duitse (Zweizellige Sandbiene) en Franse naam (Andrène deux-cellules).

Deze ontdekkingen tonen nog maar eens aan hoe belangrijk het is om samen te werken en te zorgen voor een goede ondersteuning en uitgebreide inventarisaties. Die start werd enkele jaren geleden gegeven door het Sapoll-project van Natagora, Natuurpunt en UMons en is dit jaar afgerond.

Het is bovendien essentieel om de soort en haar verspreiding in onze regio beter te leren kennen om ze te kunnen beschermen. Wilde bijen spelen immers een belangrijke rol in onze ecosystemen en worden dagelijks bedreigd door pesticiden of een onjuist beheer van bloemrijke gebieden.

Tekst: Win Vertommen en Jens D’Haeseleer, Natuurpunt Studie