14 Vaak Gestelde Vragen over de eikenprocessierups

Niets leuker dan de natuur in te trekken. Maar wie dat de komende weken doet, kan op sommige plaatsen misschien beter een beetje opletten. Een picknick onder eiken kan wel eens jeuk tot gevolg hebben. De overlastperiode van de processierups is van start gegaan. We beantwoorden de 14 meest gestelde vragen over de processierups.

1. Waarom is de eikenprocessierups een probleemsoort?
2. Hoe herken je een eikenprocessierups?
3. Waar komt de eikenprocessierups in Vlaanderen voor?
4. Waarom zijn er nu veel meer processierupsen dan pakweg vijf jaar geleden?
5. Kan je eikenprocessierupsen ook op andere bomen aantreffen?
6. Is de eikenprocessierups een exoot?
7. Moet de eikenprocessierups bestreden worden?
8. Indien bestrijding nodig is, wat is de meest aangewezen bestrijdingsmethode?
9. Wat kan je zelf doen om overlast te voorkomen?
10. Kunnen natuurlijke vijanden de overlast niet oplossen?
11. Bestaat er een wondermiddel tegen de jeuk?
12. Wat is eigenlijk het nut van processierupsen?
13. Hoe zit het met de dennenprocessierups?
14. Zijn er nog andere harige rupsen waarover we onze zorgen moeten maken?

De eikenprocessierups is een rups die tot ca. 3 cm lang wordt. De rups heeft grijze flanken, een donkere rugzijde en een zwart kopje. Bij volgroeide rupsen vallen de lange witte haren op.

Processierupsen leven in groep. Overdag verschuilen de rupsen zich in een spinselnest. Die bestaat langs de buitenkant uit witte, spinnenwebachtige draden. Soms kan dit spinselnest de grootte van een kleine voetbal krijgen, meestal is het kleiner. Ook het popstadium wordt doorgebracht in dat spinselnest: als de vlinders zijn uitgevlogen, blijven de lege rupsenhuidjes (met de brandharen) achter in dat spinselnest. 

De eikenprocessierups kent een cyclisch populatieverloop: als er jaren lage aantallen zijn, begint de populatie stilaan te groeien. Jaar na jaar worden ze talrijker en talrijker, tot ze een piek bereiken (dat lijkt dit jaar het geval te zijn). Daarna nemen ze weer af om weer een aantal jaren in lage aantallen voor te komen.

Nee, de eikenprocessierups is inheems in ons land. Al in het begin van de twintigste eeuw  op de eerste Belgische vlinderlijst uit 1837 werd ze op diverse locaties gevermeld. Ze verdween vervolgens, maar na enkele decennia afwezigheid dook ze in de loop van de jaren 1970 terug op in verschillende Kempische gemeenten. Je kan ze dus niet vergelijken met de buxusmot, die vanuit Oost-Azië is ingevoerd in ons land. 

1. Preventieve bestrijding, waarbij de bomen bespoten worden met een bacteriepreparaat. Als dat op het juiste tijdstip en in de juiste omstandigheden wordt toegepast, sterven de processierupsen daardoor vooraleer ze lastige brandharen ontwikkelen. Helaas is er bij deze methode veel ‘collateral damage’: alle rupsen die op eiken leven in die periode, sterven. En dat zijn er best veel: rupsen van ondermeer wintervlinders, eikenpages, herfstspinners en voorjaarsuilen. Die rupsen dienen bovendien als bulkvoedsel voor zangvogels, die in dezelfde periode hun jongen grootbrengen. En hoewel het product biologisch is, is het schadelijk als het in waterlopen terecht komt. Daarom worden aan het gebruik van dit product (enkel toegelaten voor professionelen, niet voor particulieren) strikte voorwaarden verbonden. Zowel de provincie Antwerpen als Limburg beschikken over goede afwegingskaders die gemeentebesturen moeten volgen. Preventieve bestrijding moet tot een minimum beperkt worden. 

2. Machinale bestrijding van de spinselnesten. Als de hinderlijke rupsen zich schuilhouden in het spinselnest, kunnen ze op twee manieren verwijderd worden: 

1. Wegbranden. Dit gebeurt eveneens door professionelen. Bij het verbranden van de rupsen kunnen evenwel brandharen vrijkomen. Het dragen van beschermingskledij is een must. 

2. Wegzuigen. Rupsennesten kunnen worden opgezogen met industriële stofzuigers. Deze manier wordt in 2020 op heel wat locaties toegepast. Er is minder kans op vrijkomen van haren dan bij het branden. 

Zowel bij het branden als het wegzuigen is er geen ongewenste nevenschade, noch voor de boom, noch voor andere insecten die op de boom leven. Indien er echt bestreden moet worden,  is Natuurpunt dan ook voorstander van machinale bestrijding. 

Processierupsen worden belaagd door parasieten en predatoren. De parasieten zijn vooral sluipvliegen: er zijn twee soorten sluipvliegen waarvan de larven zich enkel in processierupsen ontwikkelen. Daarnaast worden processierupsen ook gegeten door andere dieren. De meeste vogels mijden harige rupsen, maar diverse waarnemingen geven aan dat koolmezen wel een processierups lusten. Ook bestaat er een loopkever die op de rupsen jaagt: de grote poppenrover -helaas is die uitgestorven in Vlaanderen. Zowel de parasieten als de predatoren zorgen voor lagere aantallen rupsen, dat staat buiten kijf. In welke mate zij een plaag kunnen indijken, vormt het onderwerp van een LIFE-project dat in september 2020 start. 

Soortgelijke vragen krijgen we vaak in verband met allerlei weinig populaire soorten. Wat is het nut van eksters, of van muggen? De vraag doet denken aan een middeleeuwse visie op natuur. Eeuwen geleden werden soorten ook ingedeeld in twee categorieën: nuttige en nutteloze. De processierups is niet geschapen ten dienste van de mens, ze is een product van duizenden jaren evolutie. Elke soort heeft, op zijn manier, wel relaties met andere soorten en is op die manier nuttig als element in haar ecologische context. Processierupsen worden geparasiteerd door sluipvliegen. Ze kunnen als voedsel dienen voor sommige zangvogels, of larven van andere insecten zoals bepaalde lieveheersbeestjes. Als mot worden ze gegeten door vleermuizen. In de natuur hebben zelfs processierupsen hun plekje.