Adder

De adder is een giftige, vrij zwaargebouwde, gedrongen slang met een korte staart, een brede driehoekige kop en een opvallende zigzagtekening op de rug.

Hoe kan je de adder herkennen?

• middelgrote slang (45- 65 cm), vrouwtjes worden iets groter dan mannetjes
• zeer variabel van kleur
• rug bij mannetjes meestal zilver- tot donkergrijs, met duidelijk contrasterende donkere  zigzagstreep, buik egaal zwart
• rug bij vrouwtjes beige tot donkerbruin, met minder duidelijk afgetekende rood- tot donkerbruine zigzagstreep, buik egaal donkergrijs
• onderzijde staart geelachtig, vaak eindigend op een zwart puntje
• gekielde rugschubben
• roodachtig oog met verticale (katachtige) pupil

Wat eet de adder?

Volwassen adders eten vooral muizen, hagedissen, nestjongen van grondbroedende vogels en amfibieën. Jonge adders eten in principe hetzelfde, maar dan  de kleinere of jongere exemplaren.

Waar leeft de adder?

• De adder leeft in Vlaanderen enkel in en nabij restanten van grote heidegebieden. Een rijke structuur in de vegetatie met afwisseling van open plekken en beschutting is een belangrijke vereiste.
• In het voorjaar vind je adders vooral in de wat hoger gelegen, drogere delen van hun leefgebied die goed door de zon worden beschenen. In de zomer zoeken ze vochtigere, ruigere en vaak voedselrijkere stukken op.
• De belangrijkste Vlaamse populatie (enkele duizenden ex.) leeft op het (ontoegankelijke) militaire domein ‘Het Groot Schietveld’ (Brecht-Wuustwezel). Een tweede, erg kleine en gefragmenteerde populatie wordt aangetroffen in de gemeente Lille. In 2011 werden voor het eerst adders waargenomen in een deelgebied van de Kalmthoutse heide. Genetisch onderzoek toonde aan dat deze dieren niet verwant zijn aan de andere Vlaamse adders en dus bezwaarlijk als inheems kunnen beschouwd worden.
• Verspreidingskaart van de adder

Hoe plant de adder zich voort?

Addermannetjes ontwaken vanaf half februari - begin maart uit winterslaap. Vanaf eind maart - begin april verschijnen de vrouwtjes. Nadat de mannetjes verveld zijn, gaan ze op zoek naar een paarbereid vrouwtje. Als meerdere mannetjes geïnteresseerd zijn in hetzelfde vrouwtje, ontwikkelt zich tussen de concurrerende mannetjes vaak een schijngevecht (gekend als de ‘adderdans’). Bij deze ‘worsteling’ wint meestal het grootste en sterkste mannetje. Hij zal vervolgens - na een uitgebreid paarspel - met het vrouwtje paren. De adder is een levendbarende soort: de jongen komen dus volledig tot ontwikkeling in het moederlichaam.
Na een dracht van ongeveer drie maanden worden vanaf eind augustus 4 tot 12 miniatuuraddertjes geboren.

Hoe krijg je de adder te zien?

De kans dat je een adder ziet is erg klein, zelfs in hun optimaal leefgebied. Adders zijn vrij schuw en je kan ze best waarnemen wanneer ze liggen te ‘zonnen’. Dat doen ze echter slechts tot ze een lichaamstemperatuur van 30 - 35 °C bereikt hebben. Daarna verdwijnen ze in de vegetatie. In het voorjaar kan je adders aantreffen in de buurt van hun overwinteringsplaatsen, waar ze erg trouw zijn aan hun vaste zonneplekjes. In de zomer gaan ze op zoek naar voedsel en dan zijn ze erg moeilijk te vinden. Enkel drachtige vrouwtjes liggen dan in de zon om de ontwikkeling van hun jongen te versnellen.

Weetjes over de adder

• Adders zijn individueel te herkennen op basis van het aantal en de schikking van de schilden op hun kop.
• Adders brengen lange tijd door zonder te eten. In het voorjaar stellen addermannen hun eerste maal uit tot na de paartijd, zo’n drie maanden na het beëindigen van de winterslaap. Drachtige vrouwtjes eten gedurende twee tot drie maanden weinig of niet omdat de jongen de ruimte in hun lichaam beperken. Ook tijdens de winterslaap (oktober - februari) eten adders niet.
• Addervrouwtjes planten zich slechts om de twee jaar voort. De ontwikkeling van de jongen vergt immers erg veel energie. Vrouwtjes moeten het jaar na het werpen van de jongen hun vetreserve opnieuw aanvullen.
• Adders kunnen vrij oud worden. In Vlaanderen zijn dieren bekend van minstens 16 jaar oud.
• Het gif van de adder werkt op het bloedvatenstelsel. Gezonde, volwassen mensen sterven niet van een adderbeet, maar je kan er wel flink misselijk van zijn. Adderbeten zijn echter extreem zeldzaam.

Wat kan jij doen voor de adder?

De adder is op de Rode Lijst van de amfibieën en reptielen in Vlaanderen opgenomen in de categorie ‘bedreigd’. De huidige populaties zijn onderling geïsoleerd zodat geen uitwisseling van dieren en genetisch materiaal mogelijk is. Bovendien is slechts één van de populaties voldoende groot om op langere termijn te kunnen overleven. De huidige leefgebieden moeten dan ook optimaal beschermd én beheerd worden. Adders hebben nood aan rust, dus laat ze dan ook met rust.

Natuurpunt en de adder

Onder impuls van vrijwillige medewerkers van Natuurpunt is de kwaliteit van het leefgebied van de adderpopulatie in Lille recent sterk verbeterd. De heidehabitats werden er uitgebreid, hersteld en beheerd. Door gerichte aankopen worden geïsoleerd geraakte deelgebieden met elkaar verbonden. Dankzij Europese steun (LIFE-project) worden door Natuurpunt, de gemeente Lille en het Agentschap voor Natuur en Bos inspanningen gedaan om deze populatie op lange termijn te beschermen en te versterken.

Meer weten?

Koop de Veldgids Amfibieën en Reptielenin de Natuurpunt Winkel:

Uniek is de complete tabel voor het determineren van larven. Met praktische veldtips die helpen verwarring tussen soorten te voorkomen en de trefkans in het veld te vergroten. Ook heel handig: alle soortnamen ook in het Engels, Duits, Frans, Spaans en Italiaans! "

Koop online

• Hyla is de reptielen- en amfibieënwerkgroep van Natuurpunt. www.hylawerkgroep.be

• ‘Adderritsels’ is de zesmaandelijkse e-nieuwsbrief over het onderzoek van de adderpopulatie van het Groot Schietveld. Stuur een mailtje naar adderteam@gmail.com en je wordt toegevoegd aan de verzendlijst.

Tekstbijdrage door Katja Claus