Alpenwatersalamander

De alpenwatersalamander is een middelgrote watersalamander met een roodoranje, ongevlekte buik. Het is de algemeenste salamandersoort in Vlaanderen.

Hoe kan je de alpenwatersalamander herkennen?

• middelgrote watersalamander (mannetjes 10 cm, vrouwtjes tot 12 cm)
• buik en keel opvallend oranjerood gekleurd en (bijna altijd) ongevlekt
• kop, flanken en staart bij mannetjes blauwgrijs, bij vrouwtjes meestal grijsgroen gemarmerd
• lichtwitte band (met kleine, ronde, zwarte vlekken) loopt van de snuit, over de flanken tot aan de achterpoten
• in landfase donkerder tot zwart gekleurd met vager vlekkenpatroon

Wat eet de alpenwatersalamander?

Volwassen alpenwatersalamanders eten vooral dansmuggen(larven), kikker- en salamandereitjes, kevers, libellen, vliegen en regenwormen.

Waar leeft de alpenwatersalamander?

• De alpenwatersalamander is weinig kieskeurig wat zijn landbiotoop betreft en wordt o.a. aangetroffen in weidelandschappen, heidegebieden, loof- en naaldbossen, struwelen en parken. Zelfs tuinen in woonwijken worden regelmatig gebruikt. In de lente kan je de alpenwatersalamander vooral vinden in weide- en bospoelen, (tuin)vijvers, sloten en vennen. Ook kleine, ondiepe plasjes op bospaden (‘karresporen’) worden vaak gebruikt als voortplantingsplek. In Vlaanderen is de soort vrij algemeen en komt ze in elke provincie voor. Enkel in de Kust- en Scheldepolders, in de kustduinen en in de valleien van enkele grote rivieren komt de soort nauwelijks voor.
• Verspreidingskaart van de alpenwatersalamander

Hoe plant de alpenwatersalamander zich voort?

Het mannetje besnuffelt het vrouwtje, buigt zijn staart langs zijn lichaam en wappert geurstoffen (feromonen) naar het vrouwtje toe. Om haar te verleiden, zet hij ook een hoge kattenrug op. Gaat het vrouwtje in op zijn avances, dan zet het mannetje een zaadpakketje (spermatofoor) af dat door het vrouwtje wordt opgenomen langs de cloaca. Dit zaadpakketje wordt in het lichaam van het vrouwtje bevrucht. De volgende dagen zet het vrouwtje tot 250 eitjes af die ze met haar achterpoten keurig in de omgeplooide bladeren van waterplanten bevestigt.

Hoe krijg je de alpenwatersalamander te zien?

Vanaf de eerste zachte voorjaarsnacht (meestal begin maart), ontwaken alpenwatersalamanders uit hun winterslaap. Vanaf schemerduister tot middernacht trekken ze dan van hun overwinteringsplek naar een poel om er zich voort te planten. Op druilerige, zachte maartse nachten kan je vaak enkele alpenwatersalamanders op de weg zien zitten.

De meeste exemplaren zitten vanaf maart tot in juni in het water. Het grootste deel van de tijd brengen ze door op de bodem. Tegen de avond aan en ’s nachts zijn ze het meest actief en komen ze regelmatig lucht happen aan het wateroppervlak. Een tijdje met de zaklamp in de poel of vijver schijnen, geeft een goede kans om een luchthappend exemplaar te spotten.

Weetjes over de alpenwatersalamander

• Alpenwatersalamanders kunnen meer dan 20 jaar oud worden.
  De wetenschappelijke naam Ichthyosaura alpestris betekent letterlijk 'vis-hagedis uit de Alpen'.
• De soort werd voor het eerst beschreven door Laurenti in 1768 op basis van een exemplaar dat werd verzameld in de buurt van Mariazell, een gemeente in Oostenrijk, gelegen in de noordelijke Alpen. De link met de Alpen vinden we ook terug in de Nederlandse naam.
• Omwille van de fel oranjerode buik denken mensen vaak dat ze met een vuursalamander te maken hebben. Veel meldingen van vuursalamander blijken bij navraag betrekking te hebben op alpenwatersalamanders.

Wat kan jij doen voor de alpenwatersalamander?

Alpenwatersalamanders komen vaak voor in natuurlijk ingerichte tuinvijvers. Zelfs met een klein plastic kuipje in een drukke woonwijk stelt de soort zich soms tevreden. Zorg er voor dat jouw vijver niet wordt beschaduwd. Inheemse waterplanten maken je poel aantrekkelijker voor amfibieën. Steek er zeker geen vis in: vis en amfibieën gaan niet samen.

Natuurpunt en de alpenwatersalamander

Natuurpunt organiseert elk jaar op honderden plaatsen in Vlaanderen paddenoverzetacties. Vrijwilligers gaan in de trekperiode’s avonds de weg op, gewapend met emmer en zaklamp, om amfibieën van de weg te plukken en hen veilig naar de overkant van de weg te brengen. Die acties worden vaak ondersteund door de gemeentes en worden uitgevoerd door duizenden Natuurpuntvrijwilligers. Voor buurtbewoners, jeugdverenigingen en scholen uit de buurt is een avondje padden overzetten een onvergetelijke ervaring. Gemiddeld worden elk jaar bijna 120.000 amfibieën gered van een platte dood. Elk jaar zet Natuurpunt ook bijna 400 alpenwatersalamanders over. Recordjaar was 2006, goed voor 6234 stuks.

Voor Natuurpunt is het behoud van ecologisch waardevolle poelen erg belangrijk. In veel natuurgebieden worden die poelen dan ook zorgvuldig beheerd. De voorbije decennia zijn in Vlaanderen honderden veedrinkpoelen verdwenen. Natuurpunt stimuleert de aanleg van nieuwe poelen en geeft het goede voorbeeld door elk jaar heel wat nieuwe amfibiepoelen te graven. Dit is goed voor de alpenwatersalamander, maar ook veel andere watergebonden organismen hebben daar baat bij.

Meer weten?

• Meer weten over de aanleg van een ecologische tuinvijver
• Hyla is de reptielen- en amfibieënwerkgroep van Natuurpunt: www.hylawerkgroep.be.