Eekhoorn

De eekhoorn is met zijn oorpluimpjes en grote pluimstaart onmiskenbaar. Het is een echte bossoort maar ook in parken en tuinen duikt de soort op.

Hoe kan je de eekhoorn herkennen?

• lange pluimstaart
• grote, zwarte ogen
• bovendelen en staart variabel van kleur: van rood over bruin tot zwart (soms enkel de staart; in naaldbossen vaak meer zwarte omdat dat beter zou camoufleren) en soms zelfs zandkleurig of grijs, en zelden komen er ook albino’s voor
• onderdelen wit
• in de winter lange oorpluimpjes en pels grijzer op de flanken, rug en kop

Wat eet de eekhoorn?

In de herfst en de winter eten eekhoorns vooral zaden van bomen: hazelnoten, beukennootjes, okkernoten, tamme kastanjes, eikels, zaadjes van dennen-, spar- en lorkenappels. Door de vele looizuren verteren ze eikels van uitheemse eiken (Amerikaanse eik, moeraseik) nog slechter dan die van inheemse eiken (zomer- en wintereik), waardoor ze deze enkel eten bij gebrek aan beter. Doordat er in de herfst veel zaden aanwezig zijn, kunnen eekhoorns dan extra veel eten en goed aanvetten om zich voor te bereiden op de koude winterperiode. Bovendien leggen ze een wintervoorraad aan, waarbij ze de zaden apart of met enkele samen in een ondiep putje begraven of verstoppen in een boomholte. In de lente, als er niet veel zaden meer te vinden zijn,  schakelen eekhoorns over op deze voedselvoorraden, en eten ze ook knoppen en scheuten en later ook bloesems van bomen, bessen, insecten en -gallen, rupsen, zwammen en af en toe een vogelei of een jonge vogel. Vanaf juli neemt het aandeel zaden in hun dieet opnieuw toe. De eekhoorn wordt vaak bestempeld als een beruchte nestrover, maar het aandeel van vogeleieren in zijn dieet is zo klein, dat de impact op vogelpopulaties verwaarloosbaar is.

Waar leeft de eekhoorn?

• De eekhoorn komt vooral voor in naald-, loof- en gemengde bossen. Ook in parken en tuinen (zeker in bosrijke regio’s) duiken vaak eekhoorns op.
• Verspreidingskaart van de eekhoorn

Hoe plant de eekhoorn zich voort?

Eekhoorns planten zich voort van december (en bij warme winters zelfs al vanaf eind november) tot augustus, met twee voortplantingspieken: in januari en in mei-juni. In de paartijd wordt het vrouwtje door één of meerdere mannetjes achternagezeten en kan je ze in de bomen rond de stam zien cirkelen. Het meest dominante mannetje - of het mannetje dat de achtervolging het langst aanhoudt - mag uiteindelijk paren. In de paarperiode is het vrouwtje slechts één dag vruchtbaar. Soms mag het dominante mannetje al een week op voorhand bij het vrouwtje slapen, maar na de paring gaan beide partners weer hun eigen weg. Vrouwtjes paren ook soms met meerdere mannetjes. Genetisch onderzoek toonde aan dat jongen van eenzelfde nest soms verschillende vaders kunnen hebben. Na een draagtijd van 36 à 42 dagen worden twee tot zes jongen geboren. Op een leeftijd van acht weken komen de jongen voor het eerst naar buiten. Na drie maand jaagt de moeder hen weg en moeten ze een eigen woongebied gaan zoeken. Na negen tot tien maand zijn de jongen geslachtsrijp.

Hoe krijg je de eekhoorn te zien?

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, houden eekhoorns geen winterslaap. Wel zijn ze in de winter minder lang actief, om niet teveel energie te verliezen. Bij langdurige koude blijven eekhoorns wel eens enkele dagen in hun nest. Een boswandeling in de herfst of winter biedt de beste kansen om een eekhoorn te spotten. Eekhoorns zijn het hele jaar door actief van zonsopgang tot zonsondergang. Enkel in de winter beperkt de activiteit zich voornamelijk tot de voormiddag en de vroege namiddag.

Weetjes over de eekhoorn

• Uit literatuurgegevens is bekend dat paddenstoelen een belangrijke voedselbron zijn voor de eekhoorn, zeker in periodes waarin andere voedselbronnen schaars zijn. Naast bovengronds groeiende paddenstoelen, worden ook ondergronds groeiende soorten opgegraven en gegeten. In de maag- of darminhoud van 29 (op 53 in Vlaanderen verzamelde) verkeersslachtoffers, werden zwamsporen aangetroffen van vijf soorten truffels en truffelachtigen.

• Eekhoorns nestelen graag in boomholtes, waarin ze goed beschermd zitten. De ingang moet maar 5 cm zijn om binnen te geraken, wat vaak het geval is bij oude spechtenholen. Bij gebrek hieraan bouwt de eekhoorn een bolvormig nest in een boom of grote struik, vaak ergens op een dikke tak tegen de stam aan. De buitenkant wordt opgetrokken uit bebladerde takjes, de binnenzijde wordt zacht bekleed met afgestripte bast, mos en gras. Het zijn bollen, ca. 30 cm in diameter. In de winter zijn die nesten zo goed geïsoleerd dat de temperatuur erin 15 -20 °C hoger kan liggen dan erbuiten, door de lichaamswarmte van de erin aanwezige eekhoorn. Zeker in de zomer kunnen die nesten vol vlooien zitten. Er bestaat zelfs een eekhoornvlo (één van de 2.000 vlooiensoorten). Ook de eekhoorns zijn dan vergeven van de vlooien. Als het hen echt te gortig wordt, laten ze hun nest in de steek en gaan ze op zoek naar een vlooienvrij nest. Ze wisselen sowieso af tussen 4 à 5 nesten, wat niet enkel minder vlooien oplevert, maar ook de kans kleiner maakt dat ze ontdekt worden door een roofdier.

• De Nederlandse naam eekhoorn en het Duitse ‘Eichhörnchen’ laten vermoeden dat de soort vooral eikels zou eten. Dat is niet zo: eikels bevatten immers looizuren die eekhoorns niet goed kunnen verteren, zeker als ze nog niet helemaal rijp zijn. Het is niet duidelijk waar het woord eekhoorn juist vandaan komt. De wetenschappelijke naam Sciurus vulgaris is wel goed gekozen. Sciurus komt van het Oud-Griekse ‘skia’, wat zoveel betekent als ‘schaduw’, en ‘oura’, Oud-Grieks voor ‘staart’. Een eekhoorn is dus een dier dat in de schaduw van zijn staart zit.

• De hitsige mannetjes zijn in de paartijd zo op paren gefocust dat ze alleen nog maar oog hebben voor het vrouwtje. In een wilde (en blinde) achtervolging belanden ze vaak onder een voorbijrijdende wagen. Liefde maakt blind. In het kader van het project ‘Dieren onder de wielen’ kreeg Natuurpunt in 2012 toch 365 meldingen binnen van doodgereden eekhoorns. Eentje per dag (en dat is vast nog maar het topje van de ijsberg).

• Er bestaan in Vlaanderen allerlei dialectnamen voor de soort. In het zuidelijk deel van West-Vlaanderen staat de eekhoorn bekend als “neutekrakertje”, in Limburg als “inkbiegel”. Nog een leuke is “vlooizak”. Hier vind je er nog meer.

Wat kan jij doen voor de eekhoorn?

• Schenk de eekhoorntjes extra bossen om zich in uit te leven: sms BOS naar 8686 en schenk € 4 voor 2 m² extra bos.
• Wat kan je doen voor de eekhoorn in je tuin?
• In Groot-Brittannië en Italië zijn de aantallen eekhoorns sterk gedaald vanaf het moment dat er exotische Noord-Amerikaanse grijze eekhoorns opdoken. Die exotische eekhoornsoort is er op korte tijd in geslaagd om de inheemse eekhoorn bijna helemaal te verdringen. Eén van de redenen is dat de grijze eekhoorns drager zijn van het parapokkenvirus. Zelf hebben ze geen last van dat virus, maar ze kunnen het wel overdragen op onze eekhoorn die er meestal wel aan sterft. Bovendien hebben ze een voedselvoordeel doordat ze veel beter looizuren kunnen verteren en dus gemakkelijker eikels kunnen eten. Van zodra er in België een Noord-Amerikaanse grijze eekhoorn wordt gespot, moet die onmiddellijk worden gevangen, om te voorkomen dat de soort zich hier zou kunnen vestigen. Denk je dat je een grijze eekhoorn zag, meld dit dan meteen op www.waarnemingen.be (indien mogelijk vergezeld van een foto). Hier vind je meer info over exotische eekhoornsoorten die soms in Vlaanderen worden aangetroffen:
• Aziatische grondeekhoorn
• Grijze eekhoorn, Pallas’ eekhoorn, Thaise eekhoorn (en onderscheid met onze eekhoorn)
• Amerikaanse voseekhoorn
• Amerikaanse rode eekhoorn
• Prevosteekhoorn
• Vind je een doodgereden eekhoorn, voer dan de exacte locatie in op dierenonderdewielen.be. Natuurpunt wil de zwarte punten op de Vlaamse wegen nauwkeurig in kaart brengen en wil samen met de bevoegde overheden zoeken naar efficiënte oplossingen (bv. bouw van ‘eekhoornbruggen’, waarbij een touw hoog over de baan gespannen vaak al voldoende is voor een eekhoorn om veilig de overzijde te bereiken).
• Nog meer weten? Lees verder op waarnemingen.be