Hazelworm

De hazelworm (Anguis fragilis) is een bruine, pootloze hagedis, die wat lijkt op een slang. De soort is echter niet giftig. Ze eet vooral slakken en regenwormen.

Hoe kan je de hazelworm herkennen?

• pootloze hagedis (volwassen ex. meestal 30 cm, juveniele dieren 7 tot 10 cm)
• rugkleur varieert van grijs, grijsbruin tot glanzend hazelbruin
• buik donkergrijs tot zwart
• kleine kop die ongemerkt overgaat in de romp
• vrouwtjes hebben midden over de rug meestal een donkere lengtestreep

Wat eet de hazelworm?

De hazelworm eet voornamelijk kleine ongewervelden: vooral (naakt)slakken en regenwormen, maar ook spinnen en insecten. Net omdat de hazelworm veel slakken eet, wordt dit reptiel vaak beschouwd als een ‘nuttige’ tuinsoort.

Waar leeft de hazelworm?

• De hazelworm heeft een voorkeur voor beboste gebieden met halfopen begroeiing en een vochthoudende bodem. Je kan er de soort aantreffen op open plekken in het bos, in de bosranden, op kapvlaktes of langs bospaden. Ook holle wegen, houtwallen, (spoor)wegbermen, zandgroeves en kalkhellingen kunnen een geschikt liefgebied vormen voor de hazelworm.
• Verspreidingskaart van de hazelworm

Hoe plant de hazelworm zich voort?

De hazelworm is eierlevendbarend (ovivivipaar). De eitjes ontwikkelen zich volledig in het lichaam van de moeder en de jongen komen levend ter wereld, meestal rond juli en augustus. De dracht van de hazelworm duurt ongeveer drie maanden. Per worp komen zo'n 3 tot 26 jongen ter wereld. Het duurt ongeveer 3 tot 4 jaar voor een mannetje volwassen is, bij de vrouwtjes duurt dit 4 tot 5 jaar.

Hoe krijg je de hazelworm te zien?

De hazelworm is een vrij zeldzame soort die er een verborgen levenswijze op nahoudt. Overdag verstopt de hazelworm zich meestal onder stenen, boomstronken, stukken hout, in composthopen of hoopjes afgevallen bladeren. Wanneer het regent - vooral na een warme, droge periode - verlaat de soort ook overdag zijn schuilplek, op zoek naar regenwormen en slakken die dan massaal tevoorschijn komen. Hazelwormen sneuvelen regelmatig in het verkeer. De kans dat je een verkeerslachtoffer vindt is klein (omdat de soort vrij zeldzaam is), maar het kan wel/ Ook katten vangen regelmatig hazelwormen en komen hun prooi dan vaak aan hun baasje tonen.

Weetjes over de hazelworm

• Als een hazelworm wordt vastgepakt, kan het dier de staart afwerpen. De afgeworpen staart blijft een tijdje kronkelen en trekt de aandacht van de vijand waardoor de hazelworm (zonder staart) kan ontsnappen. De staart breekt steeds af bij een speciale zwakkere wervel. De staart groeit later weer aan maar wordt nooit zo lang als de oorspronkelijke staart.
• De wetenschappelijke naam Anguis fragilis betekent vrij vertaald ‘de breekbare slang’ en verwijst naar het vermogen om de staart af te werpen.
• De hazelworm duikt vaak op in bijgeloof en folklore. Zo werd de hazelworm lange tijd beschouwd als een slang waarvan de ogen door God zouden zijn uitgestoken met het puntige uiteinde van de mattenbies (Schoenoplectus lacustris) en daarom mocht men deze plant niet als tandenstoker gebruiken.

Wat kan jij doen voor de hazelworm?

• De mens is één van de belangrijkste vijanden van de hazelworm. Door de oppervlakkige gelijkenis met een slang, boezemt de hazelworm bij heel wat mensen angst in. Elk jaar opnieuw worden in Vlaanderen nog steeds hazelwormen uit onwetendheid (en ondanks de wettelijke bescherming) gedood. Heb je het geluk om een hazelworm te zien, laat die dan vooral met rust. Het zijn nuttige en onschadelijke dieren.
• Woon je aan de rand van een gebied waar hazelwormen voorkomen, dan kan je de soort ook in jouw tuin een schuilplek bieden. Leg op een zonnige plek een plaat neer. De kans dat een hazelworm zich daaronder zal komen opwarmen is reëel. Ook composthopen, grote hopen afbrekend bladafval of een houtmijt kunnen een aantrekkelijke schuilplek vormen. 

Natuurpunt en de hazelworm

• De hazelworm houdt er een verborgen levenswijze op na. Het is dan ook niet gemakkelijk om goed in kaart te brengen waar de soort voorkomt. Via gerichte inventarisatiecampagnes probeert Hyla, de reptielen- en amfibieënwerkgroep van Natuurpunt, de hiaten in te vullen. Recent kon de aanwezigheid van de soort in een aantal ‘nieuwe’ gebieden worden aangetoond waardoor bij het beheer van deze gebieden ook bewust met hazelwormen rekening kan worden gehouden.
• Door een oppervlakkige gelijkenis met slangen worden hazelwormen soms nog - totaal ten onrechte - gedood. In gebieden waar hazelwormen regelmatig in tuinen woonzones wordt aangetroffen, heeft Hyla een sensibilisatiecampagne opgezet door flyers te bussen. Doel: info verspreiden over deze pootloze hagedis, die absoluut niet gevaarlijk. Er is dan ook geen enkele reden om deze soort te verdelgen.

Meer weten?

• Koop dit boek in de Natuur.winkel
• Hyla is de reptielen- en amfibieënwerkgroep van Natuurpunt: www.hylawerkgroep.be