Image
Koolmees - Elwin van der Kolk

Koolmees

Great tit
Parus major
Mezen (Paridae)

Koolmezen horen tot de talrijkste tuinvogels. Met hun gitzwart petje, witte wangen en citroengele buik, vormen ze een gemakkelijk herkenbare soort.

 

 

 

Grootte
13,5 - 15 cm - spanwijdte: 22,5 - 25,5 cm
Gewicht
14-22 gram
Levensverwachting

2 tot 3 jaar in natuurlijke omgeving

 

 

Favoriete maaltijd

insecten in de zomer, zaden in de winter

 

Burgerlijke staat

een echt groepsdier, maar agressief tijdens het broedseizoen

 

 

Status
Algemeen
Woonplaats

oorspronkelijk een bosbewoner, maar ook regelmatig in onze tuinen

 

 

Karakter

een vogel met een persoonlijkheid

 

 

Verleiding

zoveel te lager het mannetje zingt, zoveel te meer kans op een vrouwtje

 

Afkomst
Inheems

Hoe herken je de koolmees?

  • zwart kopje en grote, witte wangen
  • olijfgroene rug 
  • gele buik en zwarte ‘stropdas’ (smaller bij het vrouwtje)
  • grijsblauwe staart en vleugels
  • zwarte rechte, korte snavel en grijze poten 

De koolmees is de grootste van al onze mezen. Hij is heel aanwezig in onze tuinen en gemakkelijk te herkennen.

Koolmees - Elwin van der Kolk
Koolmees - Elwin van der Kolk
Koolmees - Elwin van der Kolk
Koolmees - Elwin van der Kolk

Het geluid van de koolmees

De koolmees heeft een heel gevarieerd zangrepertoire en kan een 40-tal noten zingen.
De zang is gemakkelijk herkenbaar door het eenvoudig, herhalend deuntje ti-tu-ti-tu-ti-tu-ti-tu waaraan hij ook zijn bijnaam ’t pompierke dankt. Mannen die thuis onder de sloef liggen, horen er ook hun bazige vrouw in "Doe dit, doe dat, doe dit, doe dat". Vrijende koppeltjes horen dan weer "Ziet die twee, ziet die twee".

Audio file
Beluister hier
Audio file
Beluister hier
Audio file
Beluister hier

Hoe leeft de koolmees

Wat eet de koolmees?

De koolmees eet in het broedseizoen vooral insecten, spinnen, larven en rupsen. In het najaar en de winter schakelen ze over op olierijke zaden (vooral van beuk), vruchten en vet.

Afbeelding
Koolmees - Wouter Cardoen
Wouter Cardoen
Afbeelding
Koolmees - Wouter Cardoen
Wouter Cardoen

Hoe plant de koolmees zich voort?

Koolmezen nestelen vanaf april. Om de dames aan te trekken, gaan de mannetjes aan het zingen, en het zijn de baritons die de grootste kans hebben om een partner te vinden. Eenmaal een koppeltje zich gevormd heeft, verdedigen ze hun territorium fel en verdwijnen de banden die ze met de andere koolmezen hebben opgebouwd als sneeuw voor de zon.

Koppels maken hun nestje in een holte (een boom, gebouw, brievenbus of nestkast) die het vrouwtje bekleedt met mos, gras, bladeren, haren en veren. Zodra het nest klaar is, legt ze 5 tot 12 eieren (soms zelfs meer) die ze in 13 tot 15 dagen uitbroedt. De kleintjes worden gedurende 18 tot 21 dagen door beide ouders gevoerd. Opdat ze niets tekort zouden komen, gaan de ouders regelmatig op pad – ze brengen tot wel 900 hapjes per dag! Het is niet ongebruikelijk dat koolmezen in de loop van het jaar een tweede legsel krijgen, maar niet alle eieren komen uit. Grote bonte spechten vallen de eieren soms aan met hun snavels en onze zangvogeltjes krijgen met veel natuurlijke vijanden te maken. 
 

Icon
Icoon - Wist je dat

Wist je dat?

  • Koolmezen variëren hun zang bewust. Dit fenomeen staat bekend als het Beau Geste Syndroom. Beau Geste is de held uit het gelijknamige boek dat handelt over het vreemdelingenlegioen. Wanneer Fort Zinderneuf wordt belegerd door de Tuaregs, zet Beau Geste alle gesneuvelde legioenairs rechtop om te laten uitschijnen dat het fort nog kan bogen op een prima verdediging. De koolmees hanteert eenzelfde tactiek: eerst zingt hij op één plek een strofe, daarna vliegt hij naar een andere plek om er een ander liedje te zingen. Hierdoor krijgen concurrerende mannetjes de indruk dat het territorium al dicht bevolkt is, raken ze geïntimideerd en verlaten ze het gebied.

  • Wetenschappers van de Universiteit Antwerpen ontdekten dat koolmezen in vervuilde gebieden minder gevarieerd zingen dan hun soortgenoten in niet vervuilde gebieden. Ze broeden ook minder goed, groeien trager, zijn agressiever en hun eieren komen minder vaak uit. Het onderzoek vond plaats nabij de metaalfabriek van Umicore op een terrein dat zwaar vervuild was met lood en cadmium.

  • De voorbije 25 jaar komen de bomen in onze regio tien dagen eerder in blad. Hierdoor is ook de rupsenpiek met tien dagen naar voor geschoven. Die rupsenpiek vervroegt elk jaar. De koolmees speelt daar op in door vroeger een eerste ei te leggen, maar slaagt er niet in om gelijke tred te houden met de vooruitschuivende rupsenpiek. Het risico op een mismatch bestaat, waardoor er soms te weinig voedsel is voor de jongen in het nest.

Waar vind je de koolmees?

Van oorsprong is onze koolmees een bosbewoner, maar hij wordt ook heel regelmatig gespot in onze tuinen. Zolang er maar enkele bomen aanwezig zijn met de nodige holtes en spleten erin, kunnen mezen er gemakkelijk nestelen. Zo komt het dat deze zangvogeltjes zich ook in boomgaarden en parken vestigen. Koolmezen houden vooral van eiken en beuken. Zitten er geen geschikte holtes in jouw bomen? Geen nood, de koolmees neemt ook genoegen met een scheur in een gebouw of een kunstmatige nestkast – je kan hem zelfs in je brievenbus terugvinden!

> Bekijk deze soort op waarnemingen.be

Kom deze soort veel voor

De koolmees is een veel voorkomende vogel en is eraan gewend geraakt in de buurt van mensen te vertoeven. Omgekeerd kunnen wij zijn aanwezigheid ook wel pruimen: we lokken hem enthousiast naar onze tuinen door volop voedersilo’s en nestkastjes te plaatsen.

Icon
Icoon - Vogelhut

Start tijdig met het voederen van de vogels in je tuin

Vanaf de herfst zoeken vogels actief naar een voedselplek voor de winter. Door je voedertafel dan al te vullen, weten ze dat ze in de winter in jouw tuin terecht kunnen.
Wanneer het echt koud wordt, kan je vetbollen en pindaslingers aanbieden.

Hoe voeder je tuinvogels, en wie eet wat?

Icon
Icoon - Vrijwilligers - Helpende handen

Help de koolmees

Wat kan jij doen?

De koolmees is een holenbroeder die vooral in bomen broedt. Ook nestkastjes worden doorgaans gauw bezet. Een nestkastje met een binnenmaat van ongeveer 12x12x25 cm en met een invliegopening van 32 - 35 mm (een twee Euro munt) is prima voor een paartje koolmezen. In de winter is de mees één van de meest algemene soorten op de voedertafel. Soms is ze zo gefocust op voedsel, dat ze nog nauwelijks let op potentiële gevaren. Heb je een huiskat, hang ze dan zeker een belletje om zodat de vogels op de voederplank haar tijdig horen aankomen.

Wat doet Natuurpunt?

 

Leer soorten herkennen en geef je waarnemingen door

Afbeelding
ObsIdentify - Shutterstock
NP

Trek met je telefoon naar buiten en identificeer soorten met de gratis app ObsIdentify: de natuurherkenner in je broekzak. Door je waarnemingen op te slaan, lever je tegelijk een belangrijke bijdrage aan het onderzoek rond soorten. Download de app hier:
 

Download voor iOS    Download voor Android