Natuurherstel in de Visbeekvallei

2022 plaatsen geitenraster

De doelstelling van de geplande werken was integrale geitenbegrazing in de Lilse zegge mogelijk maken door middel van het plaatsen van een begrazingsraster. Het ging om een nieuw raster omdat het wandelpad en potentiële ligplaatsen van adder uitgerasterd worden. 
Het gebied werd reeds 20 jaar begraasd door runderen in het zomerhalfjaar. Tot enkele jaren stonden er ook jaarrond shetlandpony’s. De laatste jaren werd er ook buiten het zomerhalfjaar tijdelijk begraasd met geiten in verplaatsbare rasters. Dit laatste had als doel om de open plekken met voedselrijke ruigten en bloemrijke graslanden open te houden wat in combinatie met kappen en maaien goede resultaten geeft. Maar op lange termijn bleef het grazen met verplaatsbare raster niet haalbaar voor de lokale vrijwilligers. Daarnaast wilden we gemengd gaan begrazen met koeien en geiten. Koeien zijn bulkgrazers die grote hoeveelheden gras grazen terwijl geiten constante druk zetten op de verbossing van de open plekken. In het Turnhouts Vennengebied heeft de beheerder met deze gemengde vorm van begrazing goede ervaringen en het biedt tevens een alternatief voor dure schapenbegrazing.

In augustus 2022 is de aannemer begonnen met het vrijmaken van de rasterstrook en het afbreken van het oude raster. Vervolgens is het raster in verschillende fasen geplaatst vanwege de natte omstandigheden en de aanwezigheid van grazers. In het najaar van 2022 is de raster finaal afgewerkt zodat het gebied in de winter van 2022-2023 voor de eerste keer integraal begraasd werd door de geiten. De zomerbegrazing met runderen is in 2023 verder gezet. Door het aantal dieren te beperken is er geen nadelige impact op de bossen. Bijkomend wordt er gemaaid en hakhoutbeheer uitgevoerd. 

2020 -2022 Afbraak bungalows, plaggen en dempen

In het kader van LIFE Visbeek heeft Natuurpunt in de Visbeekvallei tussen 2010 en 2015 broekbossen (91E0+), heischrale graslanden (6230+), blauwgraslanden (6410), vennen (3130) en heiden (4010, 4030) hersteld door het omvormen van recreatiepecelen, voormalige landbouwpercelen en naaldhoutaanplanten. Enkele jaren na het beëindigen van het project zijn de habitats kwamen de habitats tot 'rijping' en gezien de goede resultaten en de nood aan een minimum areaal van bovengenoemde doelhabitats wilden we het natuurherstel uitbreiden op recent aangekochte percelen.

In 2017 had Natuurpunt twee voormalige landbouwpercelen gekocht waarvan één perceel met een ven op de Vandermaelenkaart. Na grondig vooronderzoek in het kader van de archeologienota is de af te graven diepte bepaald. Hieruit bleek dat de bodemopbouw complex is en dat er in sommige delen nog een historische bouwvoor aanwezig was onder de huidige. Om deze reden is minder diep gegraven dan voorzien en is het ven niet volledig uitgediept. Het zou bijzonder spijtig zijn om een waardevol bodemarchief te beschadigen. De verwachting is dat hier vochtig heischraal grasland (6230) zal ontwikkelen. Op de duinen kan er duinheide (2310) en duingrasland (2310) verwacht worden.
In het zuiden grenst het weiland aan de duin die aangeplant was met naaldhout. Dit is een geschikte locatie om duinheide te herstellen door kappen en plaggen. Bovendien wordt hierdoor schaduw en bladval van het ven weggenomen. In oktober 2022 zijn de werken gestart met het verwijderen van naaldhout op de duin. Waardevolle zomereiken en struiken zijn behouden. Vervolgens is de duin geplagd waarbij het stuifzand mooi aan het oppervlak is gekomen. De vorige eigenaars hebben op de percelen de afgelopen jaren nog Adder waargenomen. Het habitatherstel draagt dus ook bij tot uitbreiding van zomerhabitat van Adder.

Het andere landbouwperceel ligt in het Kindernouw dat gekend is van mineraalrijke kwel. Uit de bodemanalyses bleek dat de fosfaten dieper dan 30 cm doorgezakt zijn waardoor ontgronden geen optie is omdat de hydrologie dan te sterk verstoord wordt. De bodemlaag tussen 10 en 20 cm was het minst fosfaatbelast waarbij het fosfaatgehalte 2,5 keer hoger is dan de grenswaarde voor schraal grasland. Hier wilden het schraal grasland een sterke impuls geven door het plaggen van de toplaag en het opbrengen van maaisel. In combinatie met kleinschalige hydrologishe maatregelen zoals het herstellen van regenwatergreppels kan schraal grasland ontwikkelen.

Ook waren er vier recreatievijvers verworven. In twee vijvers kwamen roze waterlelie, parelvederkruid én watercrassula voor. Deze vijvers zouden worden gedempt om broekbos uit te breiden. De derde vijver ligt in een zeer waardevol broekboscomplex, heeft geen waardevolle watervegetatie en grenst aan een vijver die met LIFE Visbeek gedempt is. Deze gedempte vijver is ondertussen sterk verbost met wilg en Zwarte els. Onder invloed van het grondwater, bladval en schaduw zal een broekbosklimaat ontstaan waarbinnen habitattypische soorten zoals Elzenzegge en Gewone dotterbloem de kruidlaag zullen bepalen.
Op de recreatievijvers zijn in het najaar van 2020 de bomen gekapt en verwijderd. In het najaar van 2021 zijn de vijvers gedempt met de gedachte dat alle exoten ook zouden gedempt zijn. Omdat er in de dijken te weinig grond zat om alles te dempen zijn er waterpartijen over gebleven met parelvederkruid. De soort heeft zich terug gevestigd. We hebben hierbij geleerd dat in gelijkaardige omstandigheden eerst de exoten moeten geruimd worden alvorens te dempen. Nazorg is nog steeds noodzakelijk om de soort zich vegetatief verspreiden. Om de exoten te remmen wordt er wilgentakken gestekt om zo snel mogelijk een schaduwdak van wilgen te hebben.
Er waren ook nog twee recreatiepercelen die opgeplant zijn met naaldhout en grenzen aan herstelde heiden. Gezien de meerwaarde van het gebied voor gebufferde heiden en de Adderpopulatie zijn we deze percelen in 2021 omgevormd naar heide (4010, 4030). In het najaar van 2021 is het naaldhout gekapt waarbij alle tak- en stamhout afgevoerd is. Hierbij zijn bomen die bijdragen aan de habitatstructuur behouden gebleven. Vervolgens zijn de percelen geplagd en is het plagsel afgevoerd.

2018 Van recreatievijver naar broekbos en  struisgrasland

In de Visbeekvallei in Lille heeft Natuurpunt tussen 2010 en 2015 veel ervaring opgedaan met natuurherstel in het kader van LIFE Visbeek. Een van de grootste acties van het project was het vernatuurlijken van tientallen recreatievijvers met als doel vennen, graslanden en bossen te herstellen. Recreatievijvers vormen één van de grootste bedreigingen voor het Natura 2000 gebied van de Visbeekvallei. De gebiedsvreemde constructies en aanplanten versnipperen het gebied en zorgen voor infectie van invasieve exoten. De aanleg van de vijvers zorgt ook voor een verstoring van de natuurlijke hydrologie.

Bij aankoop van de percelen stonden er nog gebiedsvreemde constructies op de percelen en waren de oeverwallen begroeid met aanplanten zoals Fijnspar en Paplaurier. In januari 2018 zijn de werken gestart met het kappen van de aanplanten en uittrekken van de stronken. De stronken zijn ter plaatse gebleven als fauna-element. Ten slotte zijn de oeverwallen afgegraven tot op de historische zaadbank en zijn de vijvers gedempt of aangeschuind met vrijgekomen grond.

Na de inrichting zullen de percelen ontwikkelen naar hun streefbeeld waarbij voor de 2 noordelijke percelen nabij de Lilse zegge gekozen is voor struisgrasland (2330). Deze liggen op lemig zand waarbij één perceel grenst aan een mooi ontwikkeld Struisgrasland dat begraasd wordt door geiten. Het andere noordelijke perceel ligt op de grens van een dennenbos naar een veenmoeras. In het kader van het goedgekeurde beheerplan zal het dennenbos omgevormd worden naar droge heide waarin het Struisgrasland een mooi aanvulling is op de variatie.

Het zuidelijke perceel ligt in het Kindernouw en maakt deel uit van een broekboscomplex. Aangrenzend zijn reeds twee recreatievijvers omgevormd naar broekbos in het kader van LIFE Visbeek. De vrijgekomen grond van de oeverwallen is deels gebruikt om de steile oevers aan te schuinen. De vijver is behouden omdat er Waterviolier en Drijvend fonteinkruid voorkomt. De oeverwallen zullen spontaan verbossen naar broekbos waarbij de vijver nog lang als bospoel behouden zal blijven.

De herstelmaatregelen worden mogelijk gemaakt dankzij de steun van de Vlaamse overheid en het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO).

2017 - 2019 Omvorming recreatievijver en afbraak varkenstal

In de Visbeekvallei in Lille heeft Natuurpunt tussen 2010 en 2015 veel ervaring opgedaan met natuurherstel in het kader van LIFE Visbeek. Eén van de meest succesvolle acties is het herstel van mesotrofe wateren (3130) door omvorming van landbouwgronden en recreatievijvers. De ervaring leert dat onder de opgeworpen oeverwal de zaadbank in veel gevallen nog aanwezig is. In combinatie met licht gebufferde omstandigheden afkomstig van het grondwater en/of de leemrijke zandbodem zijn er Fmooi ontwikkelde venvegetaties hersteld. Opvallend is ook dat de variatie gaande van basenarme tot basenrijkere types in het gebied aanwezig zijn.

Met deze ervaring is ervoor gekozen om in het Kindernouw een recent aangekochte recreatievijver om te vormen naar mesotroof water (3130). Deze zone is gekend voor de lokale aanwezigheid van moeraskalk. Net ten noorden van de vijver is door het INBO Weegbreefonteinkruid in 2014 waargenomen.

Bij aankoop van het perceel stond er nog een verblijf op en waren de oeverwallen begroeid met aanplanten zoals Fijnspar. De oevers waren steil waardoor voor de ontwikkeling van soortenrijke venvegetaties niet mogelijk was. Na goedkeuring van het project en verkrijgen van de stedenbouwkundige vergunning zijn de werken aanbesteed aan de firma Heylen. In het najaar van 2017 zijn de werken gestart met het kappen van de aanplanten, uittrekken van de stronken en plaggen van de humus op de oeverwallen. Een deel van de stronken is ter plaatse gebleven als fauna-element. Tegelijkertijd is de vijver leeggepompt en afgevist door medewerkers van Natuurpunt. Het was niet mogelijk om alle Giebels af te vangen omdat deze zich ingroeven in de sliblaag.

Ten slotte zijn de oeverwallen afgegraven tot op de historische zaadbank. Dit is een makkelijk te herkennen laag die haar donkere kleur dankt aan de humusrijkdom. Eén jaar na de werken zijn de eerste soorten uit de zaadbank gekiemd waaronder de zeldzame soorten Waterlepeltje, Stijve moerasweegbree en Bruin cypergras. De oeverwallen worden vanaf 2018 jaarlijks gemaaid om de venvegetatie te laten ontwikkelen en boomopslag te vermijden.

De varkensstal is in het verleden aangekocht door de VLM en daarna overgedragen aan het ANB. Omdat het perceel in het visiegebied van Natuurpunt ligt, is met het ANB overeengekomen dat het perceel overgedragen wordt aan Natuurpunt op voorwaarde dat de vereniging in staat voor de afbraak van de stal. Omdat het gebied ook uit een waardevolle boskern bestaat is ervoor gekozen om de stallen volledig af te breken (inclusief mestputten en verharding rondom), de mestputten op te vullen met gebiedseigen grond en het perceel daarna deels op te planten en deels te laten verbossen.

Na het bekomen van de stedenbouwkundige vergunning is de opdracht aanbesteed en gegund aan de firma Braspenning. In het najaar van 2017 zijn de werken gestart met het ontmantelen van het dak. Rondom zijn de stal op verschillende locaties putten gevonden met gestort materiaal waaronder asbest. Dit materiaal is bovenop de initiële aanvraag verwijderd. Daarna zijn de muren geleidelijk afgebroken en de interne asbestelementen voorzichtig verwijderd.

De grootste uitdaging was de afbraak van de mestputten omdat deze nog gevuld waren en dus één voor één moesten leeggepompt worden. Dit heeft het meeste tijd in beslag genomen omdat de mest ingedikt was. Nadat alle structuren afgebroken, inclusief de verhardingen rond de stal, zijn de putten opgevuld met gebiedseigen zand. In het najaar van 2018 wordt het perceel deels aangeplant met inheems bosplantsoen zodat het kan ontwikkelen naar eiken-berkenbos (9190) dat overgaat in broekbos (91E0+).

De herstelmaatregelen worden mogelijk gemaakt dankzij de steun van de Vlaamse overheid en het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO).

Bezoekersinfo

Praktische info en wandelkaartjes vind je hier