Dossier Bomen kappen

Houden we dan niet van bomen? Natuurlijk wel! Eén derde van de 26.600 ha natuur die we beheren is bos. De duizenden Natuurpunters verzorgen het met hart en ziel. We gaan voor waardevolle bossen die barsten van het leven. Maar duurzaam bosbeheer betekent soms ook een boom uitdoen. En op sommige plaatsen kiezen we resoluut voor een ander natuurtype zoals heide of veen. In elk geval komt de natuur op de eerste plaats. Dat ons zicht als bezoeker tijdelijk minder fraai is, moeten we er als natuurliefhebbers bij nemen.

Voor we inzoomen op de hoofdvraag eerst even dit ... Bij Natuurpunt maken we volop werk van bosuitbreiding. Slechts 10% van Vlaanderen is bos, dat betekent slechts 20 m² per inwoner. Tegen 2024 willen we meer dan 1.000 voetbalvelden extra bos. Liefst aansluitend bij bestaand bos. Zo krijgen we grotere aaneengesloten bossen, waarin het heerlijk vertoeven is voor mens en dier. Draag zelf je boompje bij op www.bosvooriedereen.be

En twee misvattingen kunnen we alvast uit de wereld helpen:

• we kappen nooit voor het hout. Als we bomen uitdoen is dat altijd om de natuur te versterken. Nooit voor de opbrengst uit de houtverkoop. Een deel van het hout laten we liggen voor leven in het bos. Een deel gebruiken we bijvoorbeeld voor zitbanken en bordpalen. En een deel verkopen we: de inkomsten gaan 100% naar natuurbescherming. Zo gaan we duurzaam om met deze grondstof, maar het is ondergeschikt aan ons natuurdoel. 
• we rooien nooit oude, waardevolle, inheemse bossen. Enkel commerciële plantages van naaldbomen en populieren, invasieve exoten of jong opgeschoten bosjes op bodems met een uniek potentieel voor zeldzame habitats als heide of trilveen.

Ok, maar hoe zit dat met die omgekapte bomen die ik op mijn wandeling zag? Dat kan twee dingen betekenen: ofwel gaat dat over duurzaam bosbeheer ofwel over doelgericht natuurherstel. In beide gevallen vaart de natuur er wel bij. De natuur komt bij Natuurpunt altijd op de eerste plaats. Voor ons als bezoekers ziet het er soms niet fraai uit, maar ook het zicht en de belevingswaarde komen na een tijd dubbel en dik in orde.

Om een bos gevarieerd en toekomstbestendig te houden voor mens, plant en dier is goed bosbeheer nodig. Gerichte bomenkap zorgt voor:

• grotere biodiversiteit en een sterker ecosysteem
• snellere groei en meer CO2-oplsag
• meer variatie en een mooier bos om in te wandelen.

Uitdunnen

Het is belangrijk om structuur te creëren in het bos, waarbij bomen met verschillende leeftijden naast elkaar staan. Door af en toe bomen te verwijderen stimuleren we de natuurlijke verjonging van inheemse soorten. De overblijvende bomen krijgen zo licht en ruimte om verder uit te groeien. Kleine open zones zorgen voor licht, goed voor kruiden en tal van dieren zoals vlinders. Zo creëren we een gevarieerd en waardevol bos.

Door gerichte bomenkap krijgt de biodiversiteit van het bos een boost.

Dunnen is het selectief kappen van bomen ten voordele van de bomen die men wil behouden, de toekomstbomen. Die kan je kiezen: welke soort bomen passen hier het best, behoud je de meest rechte of de meest kromme ...? Zo sturen we in de richting van een gevarieerd bos dat zowel voor de natuur als voor de recreant een meerwaarde heeft. Als dit goed uitgevoerd wordt herstelt het bos vrij snel en hebben de resterende toekomstbomen volop ruimte om uit te groeien tot oude bomen. Uitdunnen is dus meestal een tijdelijk proces. 

Wist-je-dat: veel bostypes enkel mogelijk zijn zonder beheer als ze minstens 100 hectare groot zijn? In Vlaanderen hebben we jammer genoeg te weinig bossen van die grootte.

Omvormen

Vlaanderen kent nauwelijks echt natuurlijk bos. Het gros is ooit aangeplant als productiebos en bestaat uit bomen van dezelfde leeftijd en soort, meestal naaldbomen of populieren. Deze monotone, homogene bossen zijn arm aan biodiversiteit en kwetsbaar voor plagen. Denk aan de letterzetter die massaal fijnsparren vernietigt. Met omvorming helpen we de natuur een handje om sneller de rijkdom en de veerkracht van een natuurlijk bos te bereiken. We verwijderen een deel van de bomen om ruimte te geven aan natuurlijke, inheemse soorten om te groeien.

Gevarieerde, biodiverse bossen zijn veerkrachtiger en beter bestand tegen ziektes dan monotone bossen. 

Invasieve exoten bestrijden

Sommige exotische soorten hebben hier geen natuurlijke vijanden. Ze nemen snel de overhand. Op die manier vormen ze een bedreiging voor onze inheemse boomsoorten die de concurrentie niet aankunnen. Boosdoeners van dienst zijn onder andere Amerikaanse vogelkers, Amerikaanse eik, Robinia en Rhododendron.

Waar exotische soorten de inheemse soorten wegconcurreren, zullen we ze, meestal geleidelijk aan, verwijderen.

Waar deze soorten dominant worden en inheemse soorten wegconcurreren, verwijderen we ze, indien mogelijk geleidelijk aan. We halen vooral de jonge boompjes weg, maar soms moeten ook oude exemplaren er aan geloven. Jammer genoeg, maar enkel zo wordt de zaadzetting en de verspreiding stopgezet. Uiteraard controleren we eerst of deze bomen geen thuis vormen voor spechten, vleermuizen, eekhoorntjes of uilen.

Wist-je-dat: inheemse soorten veel meer bijdragen aan de biodiversiteit dan uitheemse? Op een Amerikaanse eik, bijvoorbeeld, leven slechts zo'n 20 andere soorten, terwijl dat er op onze inheemse eik wel meer dan 400 zijn.

Veiligheid garanderen

Natuurpunt laat mensen volop genieten van de natuur. In de 700 natuurgebieden die we beheren zijn we verantwoordelijk voor de veiligheid op wegen en paden. Onze afdelingen controleren of de bomen en takken aan de paden nog gezond zijn. Als ze een groot risico vormen voor voorbijgangers, worden ze verwijderd.

Kwetsbare natuurtypes als heide, venen, bloemrijke hooilanden en natte graslanden staan sterk onder druk in Vlaanderen en heel Europa. Er resten nog slechts snippers van wat we een eeuw geleden hadden. Dat heeft vele oorzaken. Zo zijn we veel kwijtgespeeld door commerciële aanplantingen voor houtproductie, vaak voor de mijnbouw. En een overdosis stikstof uit landbouw, verkeer en industrie hebben veel van nature voedselarme gebieden doen verbossen. 

Daarmee raken een heleboel planten-, insecten-, vogel- en zoogdiersoorten die in het donkere bos niet kunnen overleven, hun leefgebieden kwijt. Soorten van open leefgebieden zijn sterker bedreigd dan de bossoorten. Dat bleek recent nog uit het Living Planet Report van België. Natuurpunt wil deze waardevolle habitats en zeldzame soorten beschermen. We moeten absoluut voorkomen dat er ook bij ons nog soorten uitsterven. Daar zijn internationale afspraken over gemaakt die we moeten respecteren. Natuurbeschermende organisaties in andere Europese landen voeren gelijkaardige herstelwerken uit.

Niemand wil dat de panda of de tijger uitsterft in China, maar dat gaan we ook niet laten gebeuren met onze roerdomp of de modderkruiper, toch?

De beste natuur op de beste plek

Voor sommige mensen bestaat er maar één vorm van natuur, namelijk bos. Terwijl de natuur zoveel meer is dan dat. Voor ons is het een én-én-verhaal. Bos op heel veel plekken, maar elders ook ruimte voor open leefgebieden. Net zoals we voor onze monumenten zorgen, moeten we ook zorgen voor de natuurtypes die hier al meer dan duizend jaar aanwezig zijn, zoals heide. De plaatsen waar deze zeldzame natuur mogelijk is, zijn beperkt.

Bijzondere habitats zoals graslanden en heide zijn bijna altijd ontstaan doordat er eeuwenlang – soms wel 1500 jaar – gemaaid of begraasd werd. Door die enorme tijdspanne hebben alle soorten die kunnen leven in dit nauurytype die plek kunnen koloniseren waardoor die nog biodiverser is geworden. Ook de soorten die zich erg traag verspreiden. Zo zijn in de Demervallei bijvoorbeeld blauwgraslanden, kamgraslanden en zeggevegetaties ontstaan. Op plaatsen waar intensief begraasd werd ontstonden dan weer droge of vochtige heides.

Net zoals we voor onze monumenten zorgen, moeten we ook zorgen voor de natuurtypes die hier al duizenden jaren aanwezig zijn, zoals heide.

Met de opkomst van de kunstmest en de mechanisatie van de landbouw werden natte valleien minder interessant om te bewerken. De percelen werden dan maar beplant met populieren voor de luciferindustrie. Toch liggen onder deze relatief recente aanplanten vaak nog bodems met groot potentieel voor interessante graslandvegetaties. Hetzelfde geldt voor dennenbossen die werden aangeplant voor hout in de mijnbouw: daaronder zit vaak nog een eeuwenoude heidebodem.

Het is op die specifieke plaatsen dat we natuurherstelwerken uitvoeren. Want daar zit het potentieel voor de natuur. We kappen dus enkel minder waardevolle bosfragmenten die daar ooit geplant werden voor houtproductie of spontaan opgeschoten zijn door een overdosis stikstof. Dat doen we doordacht en op zones met het meeste potentieel. Alternatieven, zoals oude landbouwgronden zijn geen optie omdat die vaak te veel bemest werden in het verleden.

Wist-je-dat: de meeste grote natuurherstelprojecten met Europese subsidies worden uitgevoerd? Het gaat over de zogenaamde Life-projecten. Maar de gerichte ontbossing gebeurt enkel wanneer die ook ingeschreven is in een beheerplan dat goedgekeurd is door de Vlaamse overheid of als we een vergunning krijgen. Voor kappingen in functie van andere biotopen (dotterbloemhooiland, bloemrijk grasland, rietland,..) is ook een stedenbouwkundige vergunning nodig.

Natuurlijk compenseren we de gekapte zones ruimschoots met nieuw bos, bij voorkeur in dezelfde regio. Daarbij streven we niet alleen naar kwantiteit, maar ook naar kwaliteit: dus niet lukraak op elke plek, maar best aansluitend bij bestaande boskernen. Door de combinatie van open soortenrijke terreinen en bossen kan de totale soortenrijkdom en biodiversiteit en ook de belevingswaarde groter zijn.

Inhaalbeweging

Tussen 2005 en 2017 maakten we een sterke inhaalbeweging om verdwenen open natuur te herstellen. Dat was noodzakelijk om kwetsbare habitats en alle planten en dieren die daarvan afhankelijk zijn te redden. Die noodzakelijke natuurherstelprojecten zorgden voor een negatieve bosbalans van -250 ha.

Ook al ging het over bosfragmenten met weinig natuurwaarde, we willen het bosverlies elders compenseren met nieuw waardevol bos, aansluitend bij bestaande boskernen. Dat doen we met name in het Grote Netewoud, waar we meer dan 100 hectare bos herstellen. Daarmee compenseren we ook de ca. 100 ha bos die verdwijnt binnen natuurherstelwerken in de periode 2018 tot 2024.

Maar daar houdt het lang niet op: we gaan voluit voor bosuitbreiding! Tegen eind 2024 willen we 700 ha bos bij planten of spontaan laten verbossen, overal in Vlaanderen. Dat is dus een netto ambitie, de boscompensatie tellen we hier niet in mee. Als we ons doel halen – en daar zijn we volop mee bezig, met de steun van de overheid, burgers en bedrijven – dan zal onze bosbalans voor de voorbije 20 jaar ronduit positief zijn: 700 ha bos erbij. Omgerekend is dat ruim één vierkante meter extra bos per Vlaming. Daarmee is Natuurpunt één van de grootste bebossers van Vlaanderen. 

Wil jij ook meer bos in Vlaanderen? Draag je boompje bij op www.bosvooriedereen.be

Klimaatbuffers

Open habitats zijn niet alleen cruciaal als leefgebied voor bedreigde soorten, maar ook als klimaatbuffer voor de regio. Venen slaan massaal veel CO2 op. Natte graslanden vangen het water beter op bij hevige regenval, zodat er verderop geen overstromingen ontstaan. Ze laten het water trager insijpelen waardoor we beter bestand zijn tegen de droge periodes die steeds vaker voorkomen.

Wist-je-dat: 1 m² veen tot 7 maal meer CO2 opslaat dan 1 m² regenwoud? Slechts 3% van onze landoppervlakte zijn venen, maar die zorgen wel voor 30% van de totale koolstofopslag.

Natuurpunt zet sterk in op een betere waterhuishouding in Vlaanderen, met natuurlijke overstromingsgebieden, natuurlijke sponsen, wetlands, ontdijking van rivieren en ontharding. Vaak zijn dat grote projecten met Europese subsidies in samenwerking met andere partners uit de sector en de overheid. Recent kondigde de Vlaamse regering de Blue Deal aan. Die voorziet extra middelen om de sponswerking van Vlaanderen te versterken.

Net zoals er grote boscomplexen nodig zijn, is er nood aan grote oppervlaktes natte graslanden. Ze behoren tot onze meest soortenrijke ecosystemen, leggen koolstof duurzaam vast en verhogen de natuurbeleving.

Tijdelijke zichtproblematiek

De natuurherstelprojecten stuiten op weerstand van bezoekers. Dat is begrijpelijk, want het zicht op korte termijn is soms echt niet fraai. Maar het is ook frustrerend, want we doen die intensieve werken om de natuur te beschermen en te versterken. De natuur komt bij Natuurpunt altijd op de eerste plaats.

We begrijpen dat de bomenkap botst met je liefde voor bos. En ja, het ziet er soms verschrikkelijk uit. Maar weet dat de natuur en het klimaat er wel bij varen. En dat zicht wordt na enkele jaren beter dan ooit tevoren!

De belevingswaarde voor de bezoekers is ook belangrijk, maar als natuurliefhebber moet je het erbij nemen dat het natuurdecor tijdelijk verstoord is. Vergelijk het met straatwerken of een verbouwing. Dat ziet er ook een tijd verschrikkelijk uit, maar achteraf zijn we blij dat we door die zure appel hebben gebeten, want het eindresultaat is prachtig. Als wandelaar heb je dan een prachtige afwisseling van bossen en open stukken met fenomenale vergezichten.

Net als bij een verbouwing moet je erop vertrouwen dat het resultaat prachtig zal zijn. Als je enkele jaren later terugkomt zal je je ogen niet geloven.

Waar mogelijk proberen we het zicht op gebouwen en wegen te vermijden door groenschermen te laten staan of aan te planten. Bovendien bekijken we bij grote natuurherstelprojecten ook of we extra wandelingen, speelbossen, zitbanken of belevingspaden kunnen aanleggen.

Oproep: we willen graag een oproep doen aan iedereen die bedenkingen of opmerkingen heeft bij natuurherstelwerken: ga in dialoog met de Natuurpunters, met wederzijds respect voor elkaars visie. De lokale afdelingen organiseren regelmatig activiteiten, beheerdagen en wandelingen. Daarop is iedereen welkom. Voer de discussie niet op sociale media waar verschillende standpunten zelden tot meer begrip leiden. Kom mee de natuur in geef mee vorm aan het lokale natuurbeheer.

• Zit je nog met vragen na het lezen van deze erg lange tekst? Stel ze via [email protected]
• Op www.bosvooriedereen.be lees je alles over bomen planten, boswandelingen en leven in het bos.