Weetjes over winterslapers

De egel zal je in de winter normaal niet vaak zien rondlopen in je tuin. In oktober of november start hij aan zijn winterslaap. Om zo lang mogelijk te slapen zonder eten te moeten zoeken verlagen ze ook hun hartslag van 125 naar 20 slagen per minuut, en laten ze hun lichaamstemperatuur laten dalen tot 4°C. Daardoor lijkt een egel in de winter wel haast dood, maar laat je niet misleiden.

Toch slaapt een egel niet de hele winter aan één stuk door. Soms wordt hij wakker en gaat hij op stap. Zo verhuist hij naar een ander nest wanneer zijn slaapplek niet warm genoeg is. In zachte winters, waarin toch nog insecten te vinden zijn, kan de egel hele perioden wakker blijven. Maar hoe vaker ze wakker worden, hoe meer vetreserves ze gebruiken en hoe kleiner de kans dat ze de winter overleven. Maak dus een egel in winterslaap nooit wakker, en stoor hem zo weinig mogelijk.

Wil je hem toch nog graag helpen? Zet dan een egelhuis in je tuin. Dat kan je kopen, of zelf bouwen.

Tegen de lente ontwaken de egels en gaan ze weer op pad. Het begin van de lente is het ideale moment om een egelhuisje schoon te maken. Bij een koud voorjaar, wacht je best tot na de ijsheiligen. Als het plots erg koud wordt, wil de egel terug in zijn nestje kruipen. Haal tijdens de schoonmaakbeurt het vuil uit het huisje en vervang het oude nestmateriaal. Je kan het huisje ook schoonmaken met heet water en een borsteltje. Zo verwijder je ook parasieten.

Gefopt, eekhoorns gaan helemaal niet in winterslaap. Ze bouwen wel een warm nestje en gaan in winterrust. Daarbij verlaten ze hun nest alleen ‘s morgens om eten te halen dat ze in de herfst zorgvuldig verstopt hebben.

Zo’n nest is een bijzondere plek, waarin ze goed beschermd zitten. De dieren nestelen graag in boomholtes en oude spechtenholen, of bouwen met takken en twijgen een bolvormig nest van 30 cm groot, in een boom of grote struik. De binnenkant is bezet met stukjes schors, mos en gras. En die heerlijk warme huiskamer is goed geïsoleerd. In de winter is het er zo’n 15 à 20 °C warmer dan buiten.

Wie vogels voedert in zijn tuin, trekt daarbij vaak eekhoorntjes aan. Bied zeker ook hun favoriete kostje aan. 

PS: Tussen december en februari kan je trouwens de eekhoorns wild door het bos zien lopen. De pluizige dieren zitten dan in de paartijd en hun mating chase gaat er hevig aan toe. De mannetjes achtervolgen een vrouwtje om mee te paren en hebben daarbij nauwelijks oog voor hun omgeving. Je kan ze letterlijk door het bos zien vliegen.

Raar maar waar, er zijn 4 soorten vlinders die een winterslaap houden: de gehakkelde aurelia, citroenvlinder, dagpauwoog en kleine vos. De eerste twee doen dat lekker buiten, maar de dagpauwoog en kleine vos durven een plekje in huis zoeken om te wachten tot de lente komt.

Wat moet je doen als je een vlinder in je huis, tuinhuis of garage treft?

• Als de ruimte niet verwarmd wordt en de vlinder op een rustige plek zit, kan je hem laten zitten. Vlinders in winterslaap zijn bestand tegen vriestemperaturen. 
• Als je de ruimte toch wil verwarmen, zet je de vlinder best buiten. Door de temperatuurstijging zal je de winterslaap verstoren.

Bij de eerste lentezon worden de vlinders terug actief, en gaan ze op zoek naar nectar en partners. Wil je de vlinders helpen? Plant dan nu voorjaarsbloeiers die al in de prille lente nectar voor hen voorzien.

• Meer tips om vlinders naar je tuin te lokken

Vleermuizen starten aan hun winterslaap wanneer de temperaturen vaak onder de 10°C duiken, en doen dat omdat er in de winter geen insecten zijn, en ze dus geen voedsel vinden. Door hun lichaam op de spaarstand te zetten sparen ze energie en komen ze de winter meestal wel goed door.

Het merendeel van onze vleermuissoorten overwintert in koele, vorstvrije en vochtige ruimtes, zoals bunkers, ijskelders, brughoofden, steenfabrieken en (mergel)groeves. De gewone dwergvleermuis overwintert echter vooral in gebouwen, bijvoorbeeld in de spouw, en de rosse vleermuis, brengt de winter door in holtes in dikke bomen.

Wanneer vleermuizen een plek hebben gevonden gaan ze ondersteboven hangen, met de klauwen aan hun achterpoten hechten ze zich vast, en doen ze hun poten 'op slot' om geen kracht en energie te verliezen. Zo blijven ze de hele winter hangen tot ze in maart weer wakker worden.

Wil je iets doen voor de vleermuizen in je tuin? Hang een nestkast voor hen op. 

Begin maart ontwaken de meeste soorten terug. Dan kan je hen wel eens overdag zien vliegen, op zoek naar de eerste insecten van het seizoen. Wordt het daarna toch weer koud, dan gaan de vleermuizen weer in spaarstand en wachten ze tot het weer beter wordt.

• Wie zie je vliegen? En wat te doen als je een vleermuis of een hele familie in je huis aantreft?

Padden en kikkers en salamanders zijn koudbloedige dieren en hebben warmte nodig om te bewegen. Omdat die in de wintermaanden ontbreekt, gaan ze in winterslaap. Padden kruipen hiervoor onder een hoop bladeren of verschuilen zich in een holletje onder een stapel planken of stenen. Ze kunnen zich zelfs in losse grond ingraven. Kikkers kunnen dat niet, maar kunnen zich wel verschuilen op de bodem van een vijver, poel of sloot.

Daar kruipen ze in de modderlaag op de bodem en ademen ze door hun huid. Voor hen is het belangrijk om bij vrieskou en sneeuw een wak in het ijs te maken. Want wanneer de vijver met sneeuw en ijs bedekt is en er geen daglicht meer kan doordringen, produceren waterplanten onvoldoende zuurstof. Er worden nog wel moerasgassen gevormd door het afbraakproces van dode bladeren. Bij te veel gas en te weinig zuurstof kunnen de kikkers stikken.

Tijdens de warme en/of droge periodes in de zomer en in het najaar zoeken de dieren vaak vochtige, beschaduwde plaatsen op om te verhinderen dat ze uitdrogen of om er te gaan overwinteren.

• Wat moet je doen wanneer je een amfibie aantreft in je kelder?

Eind februari worden onze kikkers, padden en salamanders massaal wakker uit hun winterslaap, en gaan ze op zoek naar een vijver, sloot of poel om zich voort te planten. Tijdens die tocht moeten ze vaak gevaarlijke wegen oversteken. Gelukkig kunnen de dieren al jaren rekenen op de hulp van duizenden Natuurpuntvrijwilligers die hen met Paddenoverzetacties naar het water helpen. Meer info of zelf helpen: www.paddenoverzet.be

• Wil je iets doen voor de kikkers of padden in je tuin? Leg een ecologische tuinvijver aan.