MENU

Wolf (Canis lupus)

De wolf is een roofdier, dat behoort tot de familie van de hondachtigen. Vaak wordt de wolf voorgesteld als een roofzuchtig monster dat grootmoeders en kleine meisjes met een rood kapje opeet. Maar in de praktijk vlucht een wolf van zodra hij een mens hoort of ziet. Hij staat symbool voor robuuste natuur.

Hoe kan je de wolf herkennen?

  • Van kop tot romp meet een wolf 1 tot 1,5 m, met een schofthoogte van 65 tot 80 cm en een staart van 30 tot 50 cm. Vrouwtjes zijn kleiner dan mannetjes.
  • De kleur van de vacht kan variëren van beige tot rossig bruin, meestal met een grijze bovenkant, een donker zadel en wit rond de nek.
  • De wolf heeft lange, krachtige poten, een dikke, naar beneden hangende staart en rechtopstaande oren.
  • Meer gedetailleerde kenmerken worden beschreven in dit artikel.

Wat eet de wolf?

De wolf is een opportunist. Afhankelijk van het leefgebied jaagt de wolf op verschillende prooidieren, zoals elanden, edelherten, reeën en everzwijnen. Knaagdieren, als konijnen en hazen, en vogels staan eveneens op het menu. Maar ook afval en aas kan de wolf bekoren. Waar de leefgebieden van wolf en mens elkaar overlappen, kan ook vee op het menu van de wolf staan. Als er genoeg wilde prooien beschikbaar zijn, is het aandeel van vee in het wolvendieet eerder beperkt. Maar wanneer een roedel veel voedsel nodig heeft (bv. voor opgroeiende wolvenpups), vormt onbeschermd vee een gemakkelijke hap. Daarom is het van groot belang dat kuddes (klein)vee in het leefgebied van wolven voldoende beschermd worden door een wolfwerende afrastering.

Wolven hebben invloed op het migratiegedrag van de prooidieren, maar populaties prooidieren kunnen ze niet uitroeien. In streken waar er wolven voorkomen, zijn prooidieren doorgaans alerter en in een goede conditie.

Waar leeft de wolf?

  • De wolf komt wijdverspreid voor in Noord-Amerika, Canada, de noordelijke en oostelijke delen van Europa en tot voorbij de poolcirkel. Het verspreidingsgebied van de wolf wordt echter kleiner en verschillende ondersoorten van de wolf zijn reeds uitgestorven. 
  • De laatste jaren zijn er meer waarnemingen in Duitsland, Nederland en Frankrijk. Begin 2018 stak een gezenderde wolvin de grens met Vlaanderen over. In Limburg verbleef het dier vooral in het Kempen-Broek en de Vallei van de Zwarte Beek. 
  • Wolven hebben een groot aanpassingsvermogen. In verschillende soorten habitats, zoals toendra, steppe, prairie en bos komen ze voor, zowel in gebergten als in lager gelegen gebieden. Wolven leven in territoria die, afhankelijk van het voedselaanbod, een omvang van 200 tot 2000 km² kunnen hebben. In deze grote territoria worden enorme afstanden afgelegd, op zoek naar prooien.

Hoe plant de wolf zich voort?

Wolven leven in familiegroepen, met een complexe sociale structuur. Aan het hoofd van de familiegroep staan een alfamannetje en -vrouwtje, gewoonlijk zijn zij de enigen met het recht om zich voort te planten. De groep bestaat voor het overgrote deel uit nakomelingen van het dominante paar. De nakomelingen blijven hooguit 2 jaar in de groep en gaan dan zelf op zoek naar een partner. Naargelang het voedselaanbod kan een groep groter of kleiner zijn.

Wolven zijn monogaam en kiezen meestal een partner voor het leven of blijven bij elkaar tot één van de twee sterft. Als het voedselaanbod groot is, paren wolven al op jonge leeftijd. De paartijd valt meestal in de late winter en een paar heeft gemiddeld 1 nest per jaar. Wolven graven een hol of gebruiken een oud vossenhol of dassenburcht, dat ze groter maken. Maar ook een kleine ruimte tussen rotsen of onder een omgevallen boom kan dienst doen als nest. Na ongeveer 2 maanden komen de jongen, 4 tot 6 welpen, ter wereld. Gewoonlijk gebeurt dit in de lenteperiode. De welpen worden blind geboren. De eerste weken na de geboorte verlaat de moeder het nest niet, voedsel krijgt ze van haar partner. Na 2 of 3 maanden kunnen de welpen al mee op jacht.

Hoe krijg je de wolf te zien?

Wolven zijn overdag actief, maar op plaatsen waar er veel menselijke activiteit is, houden wolven er een nachtelijke levenswijze op na. Door bejaging in het verleden zijn het schuchtere dieren geworden. Wolven kunnen zich snel, met een topsnelheid van zo'n 60 km per uur, over grote afstanden verplaatsen. Jonge dieren die op zoek zijn naar een eigen leefgebied worden ook overdag gezien in velden of op autowegen. 

Wat doe je als je een wolf ziet?

Respecteer de wolf, hou afstand en geniet vooral van het moment, want de kans om een wolf te zien te krijgen is bijzonder klein. Probeer een scherpe foto of video te maken. Meldingen van wolven zijn net als meldingen van alle dieren en planten erg welkom op waarnemingen.be. Om een waarneming in te voeren moet eerst even een account aanmaken, maar dat gaat snel via de knop 'Registreren' rechts bovenaan. Omdat wolven erg moeilijk te onderscheiden zijn van enkele hondenrassen is het belangrijk om de waarneming goed te documenteren. Maak dus indien mogelijk een scherpe foto of video en voeg ze toe aan je waarneming op waarnemingen.be.

Een team van specialisten controleert de waarneming. De data worden geregistreerd en nauwgezet bewaard in de grootste natuurdatabank van Vlaanderen. Dat maakt bijvoorbeeld reconstructies van het afgelegde parcours van de wolf mogelijk die kunnen getoetst worden met de zendergegevens. De overheid maakt dan gebruik van die informatie, onder andere voor de Europese rapportage over beschermde diersoorten.

Honden in het leefgebied van een wolf worden gezien als indringer en worden verjaagd. Het is dus sterk aan te raden om in het leefgebied van wolven de hond aan de lijn te houden. Ter bescherming van de wilde fauna is dat overigens in veel natuurgebieden een verplichting.

Wolven in België

Begin 2018 werd de gezenderde wolvin Naya in Limburg gesignaleerd. Op 2 januari kwam ze vanuit Nederland binnengewandeld in Vlaanderen (in de gemeente Bocholt) en op 13 januari werd het bekend gemaakt via de media. Het is de eerste zekere waarneming van een wolf in Vlaanderen sinds het dier uitgeroeid werd aan het begin van de twintigste eeuw. Het was de kroniek van een aangekondigde komst: wolven doen het de laatste jaren beter in onze buurlanden en in 2011 werd er door de ploeg van het televisieprogramma ‘Dieren in Nesten’ een wolf op Belgische bodem waargenomen en op camera (cameraval) vastgelegd. Op 11 maart 2018 werd een dood gereden wolf gevonden in Opoeteren in Limburg. Het bleek niet om wolvin Naya, maar om een niet gezenderd mannetje te gaan. Dit was de derde bevestigde waarneming in ons land en de tweede voor Vlaanderen. Momenteel volgt het INBO de ontwikkelingen van de Hechtel-Eksel roedel en de dispersie van de wolf in Vlaanderen mee nauw op.

        Meest recente kaart van wolven in de Benelux en Duitsland. (INBO)

Weetjes over de wolf

  • In het wild worden wolven ongeveer 10 jaar oud, in gevangenschap worden ze wel 15 tot 20 jaar oud.
  • Met zijn uitstekend gehoor, reukzin en zicht kan de wolf gemakkelijk prooidieren opsporen. Op een afstand van 300 m, tegen de wind in, ruikt een wolf andere dieren. Met een zichthoek van 250°, tegenover 180° bij de mens, kan hij het landschap gemakkelijk afspeuren. Hij kan tonen, boven 40 kHz, horen die de mens niet kan horen.
  • In de koude, noordelijke gebieden zijn wolven bestand tegen een temperatuur van -40°C. Door hun dikke wintervacht en het plaatsen van de snuit tussen de achterste poten, afgedekt met de staart, kunnen wolven hier comfortabel rusten.
  • Wolven communiceren op allerhande manieren met elkaar. Huilen doen ze om over grote afstanden met elkaar te kunnen communiceren. Binnen de familiegroep communiceren ze vooral door middel van lichaamstaal.

Wat doen bij schade die mogelijk door wolf aangericht werd?

Voor het melden van schade die mogelijk door wolf werd aangericht en een aanvraag tot compensatie daarvan kun je bij de Vlaamse overheid terecht via de Natuurinspectie. Contacteer hen binnen de 24u na vaststelling van de schade! Een deskundige, aangesteld door de Vlaamse overheid, zal ter plaatse komen voor een onderzoek.

Schade voorkomen en hulp bij het wolfproof maken van omheiningen

Schade door wolven aan vee kan voorkomen worden door de omheining wolfwerend te maken. Dat kan met relatief kleine maar essentiële ingrepen. De veehouder staat er in Vlaanderen niet alleen voor. De Vlaamse overheid biedt financiële hulp voor de aankoop van het materiaal. Voor advies op maat hoe je een omheining wolfwerend maakt en voor hulp bij het aanpassen van de omheining kun je (gratis) terecht bij het Wolf Fencing Team Belgium. 

Samenleven met de wolf: veelgestelde vragen

Kunnen we in een dichtbevolkt Vlaanderen samenleven met wolven?

Ja, want een wolf heeft geen wildernis nodig. Ze kunnen zich goed aanpassen aan verschillende leefomstandigheden en hebben enkel voldoende voedsel en rustige plekjes nodig. Zelfs in een dichtbevolkt gebied zoals Vlaanderen kunnen wolven samenleven met mensen. Het bewijs hiervoor zien we in verschillende Europese regio’s. Het is evenwel mogelijk dat er conflicten tussen mens en wolf optreden. Maar met de juiste preventiemaatregelen is het mogelijk om schade te vermijden. Met kleine aanpassingen kunnen omheiningen wolfwerend gemaakt worden, al is het voor de veehouder niet altijd evident. Het wolfwerend maken van een bestaande omheining heeft een zekere meerkost, vraagt kennis van zaken en kost energie en tijd. Daarom is er financiële steun van de Vlaamse overheid en advies op maat en hulp bij de uitvoering van het Wolf Fencing Team Belgium.

  • Meer informatie over het wolfwerend maken van omheiningen vind je op wolffencing.be.

Is er in Vlaanderen wel plaats voor de wolf?

Wolven kunnen zich goed aanpassen aan verschillende leefomstandigheden. Zolang er in een gebied voldoende voedsel en schuilmogelijkheden zijn, kunnen er wolven voorkomen. We moeten wel een verschil maken tussen wolven die zich vestigen in een gebied (dat is als ze zes maanden of meer in hetzelfde gebied verblijven, al dan niet met voortplanting) en wolven die op doortocht zijn, en zich niet vestigen (zwervers). Wolven die zich willen vestigen en voortplanten, stellen strengere eisen aan een leefgebied dan wolven die slechts passeren en maar kort in een gebied verblijven.

Wolven eten voornamelijk reeën en everzwijnen, en daar is er in Vlaanderen, en vooral in Limburg, geen gebrek aan. Dekking of schuilmogelijkheden zijn ook zeer belangrijk voor wolven, en dan vooral wanneer ze jongen grootbrengen. Dat doen ze liefst op plaatsen waar amper mensen komen. Deze rustgebieden zijn doorgaans minstens enkele tientallen hectaren groot. Dat is in Vlaanderen wel wat zeldzamer. Vlaanderen zal dus zeker niet overspoeld worden door wolven. De meest geschikte leefgebieden bevinden zich voornamelijk in de provincie Limburg. Hoeveel wolvenroedels er juist in Vlaanderen kunnen voorkomen, is moeilijk te voorspellen.

Hoort de wolf wel thuis in Vlaanderen?

De aanwezigheid van een groot roofdier als de wolf in een dichtbevolkte regio roept bij veel mensen vragen op of het dier daar wel thuishoort. De wolf kwam vroeger van nature voor in Vlaanderen, maar is hier uitgeroeid door de mens omstreeks de late 19e eeuw. Sindsdien is het bevolkingsaantal van Vlaanderen sterk gestegen. Er zijn dan sinds de terugkeer van de wolf in 2018 ook regelmatig conflicten tussen mensen (en hun vee) en wolven. Toch kan er perfect worden samengeleefd met de wolf, ook in gebieden waar veel mensen wonen. De kans dat een wilde wolf een mens aanvalt is extreem klein. (Onbeschermd) vee heeft wel wat te vrezen van wolven. Wolven eten hoofdzakelijk wilde prooien zoals reeën en everzwijnen maar kunnen vee aanvallen als dat niet voldoende beschermd is. Het is immers een erg gemakkelijke prooi. Met een geschikte wolfwerende omheining kan je je vee beschermen. Daarnaast is de wolf beschermd door de Europese Habitatrichtlijn en de Vlaamse wetgeving, zelfs in urbane gebieden, en mag je de wolf niet bejagen of vangen en verplaatsen naar een ander gebied. Samenleven met de wolf kan, maar het vraagt wel wat aanpassingen.

  • Meer informatie over het beschermen van vee vind je op wolffencing.be.

Waarom zijn er in de herfst meer aanvallen van wolven op vee?

Wolven eten voornamelijk wilde prooien, zoals reeën en everzwijnen. Dit blijkt uit een onderzoek van het Instituut voor Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). Maar in de herfst wordt er ook vaak onbeschermd vee gegeten. In deze periode zijn de welpen van de wolven nog jong en kunnen ze nog niet mee jagen. Ze zijn wel gespeend en hebben veel voedsel nodig. Onbeschermde kuddes vee vormen dan een gemakkelijke prooi. In de winter, wanneer de jongen al wat jachtvaardiger zijn, daalt doorgaans het aantal aanvallen op onbeschermd vee en schakelen de wolven meestal weer over op natuurlijke prooien. Om het risico op verlies van vee door wolven tot een minimum te beperken, is het belangrijk dat zoveel mogelijk veehouders hun vee op een afdoende manier beschermen tegen aanvallen van wolven. De Vlaamse overheid komt via een subsidie 80 tot 100% tegemoet in de materiaalkosten. Voor professioneel advies op maat en hulp bij het wolfwerend maken van bestaande omheiningen kan (gratis) beroep worden gedaan op het Wolf Fencing Team Belgium.

Wat kan je doen om je vee te beschermen tegen aanvallen van wolven?

De meest efficiënte manier om je vee te beschermen tegen aanvallen van wolven is het plaatsen van een wolfwerende (wolf-proof) omheining. Dat is een omheining waar de wolf niet door, onder of over kan. In de praktijk wordt er dan vaak een stroomdraadje op 15 cm en 120 cm aan de buitenzijde van de omheining geplaatst. Als een wolf tegen een stroomdraad aanloopt, leert hij al snel dat hij daar uit de buurt moet blijven. Op de website van het Wolf Fencing Team lees je hoe je elk type omheining wolfproof kunt maken. Het Wolf Fencing Team Belgium biedt gratis advies en/of hulp. De Vlaamse regering subsidieert (gedeeltelijk) de kosten voor het plaatsen van een wolfwerende omheining.

  • Meer informatie over het beschermen van vee vind je op wolffencing.be.

Moeten houders van paarden en rundvee ook vrezen voor de wolf?

Wolven kiezen het liefst voor gemakkelijke prooien. Volwassen paarden en koeien die in kuddeverband op de wei staan, kunnen zich goed verdedigen en wolven (dodelijk) verwonden. Het is dus een risico dat wolven liever vermijden en het risico op aanvallen op deze dieren is dus zeer klein. Alleenstaande paarden of runderen, kleine rassen (pony’s, shetlanders, minikoeien/dwergzeboes), ezels, jonge en verzwakte dieren zijn wel kwetsbaarder. Omdat het risico op een aanval op paarden en runderen niet nul is, is het belangrijk om kwetsbare dieren in het leefgebied van de wolven te beschermen met een wolfwerende omheining.

  • Meer informatie over het beschermen van vee vind je op wolffencing.be.

Wat is een probleemwolf en wat is een probleemsituatie?

Sommige gedragingen van een wolf kunnen als onaangenaam of ongewenst worden ervaren, maar tot het natuurlijke gedrag van een wolf behoren. In zeldzame gevallen kan het gaan om gedragingen die kunnen beschouwd worden als niet-natuurlijk en problematisch. Over een zogenaamde ‘probleemwolf’ wordt gesproken als een wolf meermaals actief mensen benadert en zelf het initiatief neemt om de afstand tussen zichzelf en de mens te verkleinen, of als een wolf meermaals goed beschermd vee aanvalt (volgens de Vlaamse normen voor wolfwerende afrasteringen), stallen binnendringt en correct werkende preventiemaatregelen weet te overwinnen. Ook bewezen kruisingen met honden, en wolven die systematisch honden binnen een omheining aanvallen, worden beschouwd als probleemwolven. Omdat de wolf beschermt wordt door Europese en Vlaamse wetgeving, is het illegaal om wolven te bejagen of te vangen. In het geval van een probleemwolf kunnen uitzonderlijk wel bepaalde maatregelen worden genomen zoals het doden of vangen van het dier in kwestie. Dit kan wel enkel als geen andere bevredigende oplossing mogelijk is en als het voortbestaan van de wolvenpopulatie niet wordt bedreigd. Een wolf die onbeschermd vee aanvalt, is dus geen probleemwolf, wel een probleemsituatie die moet aangepakt worden met inzet op preventie.

Vallen wolven mensen aan?

Uit recent wetenschappelijk onderzoek (Linnell et al 2021) naar aanvallen van wolven op mensen wereldwijd, blijkt dat er de voorbije twintig jaar in Europa acht bevestigde aanvallen van wolven op mensen gedocumenteerd zijn, waarvan geen enkele dodelijk was. Met een populatie van ca 15.000 wolven in Europa en honderden miljoenen mensen, blijken aanvallen van wolven op mensen dus extreem zeldzaam. (Jaarlijks worden in Nederland 150.000 mensen gebeten door een hond.) Aanvallen komen vooral voor in situaties waarin wolven door mensen (opzettelijk of niet opzettelijk) gevoederd worden en wolven zo positief aan mensen geconditioneerd worden. Benader en voeder wolven dus niet.

Kan ik nog veilig in het bos gaan wandelen?

De kans dat een wolf een wandelaar aanvalt, is extreem klein. Mensen worden zeer zelden aangevallen door wolven. Wolven zijn van nature vrij schuw naar mensen toe en zullen een mens niet actief benaderen. Ook met je hond aan de lijn kan je zonder problemen gaan wandelen in het leefgebied van de wolf. Een wolf kijkt wel anders naar een hon dan naar een mens. Een wolf kan in een hond een prooi, concurrent of paringspartner zien. In zeldzame gevallen probeert een wolf een aangelijnde hond te benaderen, waarbij de mens volledig genegeerd wordt. Veel vaker gebeurt dit met loslopende honden. Hou je hond dus altijd aangelijnd als je in een natuurgebied gaat wandelen. Dit geldt trouwens in alle natuurgebieden, ook waar er geen wolven voorkomen, omdat loslopende honden de natuur kunnen verstoren.

Waarom zetten we geen hek rond het wolvengebied?

De wolven opsluiten in een omheind natuurgebied klinkt misschien voor velen wel als een oplossing voor de conflicten tussen mens en wolf, maar is niet haalbaar en bovendien illegaal. Wolven hebben enorm grote leefgebieden: tot enkele honderden vierkante kilometers groot. In Vlaanderen (en België) is er geen enkel natuurgebied waar geen mensen wonen of vee staat, en dat groot genoeg is voor de wolven. En moest er wel een geschikt gebied zijn dat we zouden kunnen omheinen, dan zou dit nog geen oplossing bieden. Er staat snel een wolf aan de andere kant van het hek. Door de wolvenroedel op te sluiten, ga je geen zwervende wolven kunnen weghouden uit de rest van Vlaanderen. Zwervende wolven zouden zich dan gaan vestigen in het vrijgekomen gebied. Bovendien zijn zwervers meer geneigd (onbeschermd) vee aan te vallen, waardoor het conflict tussen mens en wolf zeker niet zal dalen. De wolf is beschermd door de Europese Habitatrichtlijn en het Vlaamse Soortenbesluit, zelfs in urbane gebieden. Wolven bejagen, vangen en verplaatsen of opsluiten in een omheind gebied is in strijd met de Europese en Vlaamse wetgeving.

Kunnen we de wolven niet vangen en uitzetten in een ander gebied, waar minder mensen wonen?

De wolf is een beschermde diersoort. Door de strenge Europese en Vlaamse bescherming is het niet mogelijk om de wolf te bejagen of te verplaatsen naar een ander gebied. Bovendien zal het vrijgekomen gebied dan weer snel worden ingenomen door een nieuwe wolvenroedel.

Kunnen we de wolven niet bejagen?

De wolf is een beschermde diersoort. Door de strenge Europese en Vlaamse bescherming is het niet mogelijk om de wolf te bejagen of te verplaatsen naar een ander gebied. Overigens is het mogelijk om zonder conflicten samen te leven mits vee goed beschermd wordt. Als de wolf niet op zeer grote schaal wordt uitgeroeid (bijvoorbeeld in heel West-Europa), dan heeft het bejagen van een wolvenroedel ook geen zin, want het vrijgekomen gebied zal snel ingenomen worden door andere wolven. En zwervende wolven die een gebied verkennen vallen vaker vee aan dan een gevestigde roedel. Het bejagen van wolven of het uitroeien van een wolvenroedel is dus niet met zekerheid gunstig voor het aantal schadegevallen. Enkel in het geval van een zogenaamde probleemwolf, kan bejaging van het dier in kwestie uitzonderlijk wel toegelaten worden.

Bekijk ook de website van INBO waar deze vraag wordt beantwoord.

Zijn de wolven hier uitgezet door natuurliefhebbers?

De wolven zijn niet uitgezet door mensen, maar zijn op eigen houtje in Vlaanderen terecht gekomen. Dat blijkt uit genetische analyses en het monitoren van wolvenpopulaties in Europa. De wolvin Naya werd in 2016 geboren in Duitsland, en werd daar een halsband met GPS-zender omgedaan door Duitse wetenschappers. Op deze manier konden wetenschappers haar zwerftocht van 600 km volgen van haar ouderlijke roedel in het noorden van Duitsland tot in België. Ook aan de hand van DNA-sporen die wolven tijdens hun zwerftochten achterlaten (uitwerpselen, haren in prikkeldraad, speeksel op prooien, ...), kunnen wetenschappers individuele wolven herkennen en zo hun route door Europa reconstrueren. Wolven leggen 40-50 km per dag af. Wanneer een jong dier een eigen leefgebied gaat zoeken, kunnen ze dus op korte tijd afstanden van honderden tot meer dan 1000 km afleggen en zich in een heel andere uithoek van Europa vestigen.

Wat is de meerwaarde van wolven?

Vroeger deelde de mens dieren op in twee categorieën: nuttig of schadelijk. De soorten die als schadelijk bevonden werden (otter, bever, wolf, vos, marter, roofvogels, ...), werden meedogenloos uitgeroeid. Het wetenschappelijk inzicht in het belang van gezonde en volledige ecosystemen is intussen gegroeid en ook de maatschappelijke tendens en wetgeving zijn veranderd om die dieren een plaats te gunnen in onze omgeving. Wolven spelen een belangrijke rol in het ecosysteem. Wolven eten bijvoorbeeld niet al het vlees van hun prooi op. De karkassen van hun prooien leveren voedsel voor verschillende diersoorten, van raven en insecten tot everzwijnen en zeearenden. Daarnaast kiezen wolven voor de gemakkelijkste prooien zoals zieke of verzwakte dieren waardoor ze populaties prooidieren gezond houden. Recent onderzoek wijst nu uit dat er minder rundertuberculose voorkomt bij everzwijnen in aanwezigheid van wolven. En Pools onderzoek (2021) wijst erop dat wolven de verspreiding van Afrikaanse varkenspest kunnen verminderen. Zo wordt de kans kleiner dat dergelijke ziekten overslaan van wild naar vee. Als je een wolf zijn natuurlijke rol laat uitoefenen, kan hij net een bondgenoot van de boeren zijn.

Publicaties en nieuwsberichten van Natuurpunt over wolf

Samen met WWF en Natagora richtte Natuurpunt begin 2019 het Wolf Fencing Team Belgium op. Volg ook de communicatie van dit team via de facebookpagina en in de pers. 

Alle nieuwsberichten over de wolf

TOP