Zwartkop

De zwartkop eet tijdens het broedseizoen vooral insecten. Buiten het broedseizoen staan in hoofdzaak bessen en andere vruchten op het menu. Zwartkoppen die in Vlaanderen de winter doorbrengen, pikken vaak een graantje mee van voedertafels en hangen zelfs aan pindaslingers en vetbollen.

Waar leeft de zwartkop?

• De zwartkop heeft een voorkeur voor schaduwrijk, bebost gebied, parken en tuinen met een dichte ondergroei.
• Verspreidingskaart van de zwartkop.

Hoe plant de zwartkop zich voort?

De zwartkop maakt zijn nest bij voorkeur in bramen, in dicht netelstruweel of in meidoorn. Het mannetje bouwt doorgaans een aantal ruwe ‘aanzetten’, waaruit het vrouwtje haar keuze maakt. Het geselecteerde nest wordt dan door beide vogels verder afgewerkt. Zwartkoppen zijn monogaam maar de paarband houdt meestal slechts één broedseizoen stand.

Hoe krijg je de zwartkop te zien?

Een zwartkop laat zich vooral vinden door zijn zang. De soort houdt zich meestal op in het struikgewas maar laat zich met een beetje moeite toch vaak zien. Het kan helpen door met de lippen op de palm van je hand ‘squeekende’ geluiden te maken. Zwartkoppen lijken hierdoor geïntrigeerd en verlaten soms het struikgewas om de bron van het vreemd geluid te onderzoeken.

Weetjes over de zwartkop

• Heel wat soorten keren almaar vroeger terug uit de Zuid-Europese of Afrikaanse overwinteringsgebieden. Dit is vooral het geval bij korte tot middellange afstandstrekkers die in Zuid-Europa en Noord-Afrika overwinteren. In 1985 werd de eerste Zwartkop in Vlaanderen gemiddeld rond 12 april opgemerkt, in 2003 lag de aankomstdatum al rond 27 maart: een verschuiving van maar liefst 16 dagen.
• De zwartkop is de meest geringde vogel in België, met een jaartotaal dat kan oplopen tot 105.599 ex. (in 1992). Voornamelijk in het najaar worden zwartkoppen (tijdens de nachttrek) in grote aantallen geringd.
• Zwartkoppen die in Groot-Brittannië op vogelvoer overwinteren, planten zich zelden voort met soortgenoten die naar Zuid-Spanje trekken. Dat hebben Duitse en Canadese wetenschappers ontdekt. Traditioneel overwinteren Duitse zwartkoppen in Zuid-Spanje, maar sinds 1960 trekt een deel van de populatie naar Groot-Brittannië. Daar slagen ze erin te overleven op voedsel dat ze door de mens wordt verstrekt. De vogels halen voordeel uit hun nieuwe overwinteringsgebied. Ze moeten minder ver vliegen en zijn daardoor ook voor de naar Spanje trekkende zwartkoppen terug in de broedgebieden, waardoor ze zich de beste broedplek kunnen toe-eigenen. Wetenschappers achterhaalden op basis van de chemische stoffen in de nagels waar de vogels hadden overwinterd en wat ze hadden gegeten. Op basis van deze informatie kon worden vastgesteld dat zwartkoppen doorgaans paren met een soortgenoot die in hetzelfde gebied had overwinterd. Spanjaarden met Spanjaarden, Britten met Britten. Dergelijke reproductieve isolatie is doorgaans een eerste stap bij het ontstaan van een nieuwe soort. De vogels vertoonden ook fysieke verschillen. De dicht bij huis overwinterende vogels hadden rondere, langere en smallere snavels: een aanpassing aan de kortere reis en een winters dieet dat vooral uit vet en zaden bestaat. De wetenschappers benadrukken dat de veranderingen in dit stadium nog omkeerbaar zijn en dat het nog 100.000 tot een miljoen jaar kan duren eer er echt sprake is van een nieuwe soort.
• Zwartkoppen werden omwille van de welluidende zang vroeger vaak in kooitjes gehouden. Ze werden gevoederd met rozijnen, appels, peren, wilde bessen, meelwormen en geraspte, in melk geweekte beschuit, bij voorkeur ‘biscuit de Liège’.

Wat kan jij doen voor de zwartkop?

Zwartkoppen zoeken in het broedseizoen vaak tuinen op. Hun voorkeur gaat uit naar braamstruwelen en gemengde houtkanten. Gevarieerde tuinen met ruige onkruidhoekjes en een meidoornhaag zijn erg in trek. In het najaar gaan ze vooral op zoek naar bessen en vruchten. Vlier, meidoorn, braam en zelfs klimop (in de winter) zijn geliefde voedselbronnen tijdens de najaarstrek.

• Lees meer

Natuurpunt en de zwartkop

Meer weten?

ANWB Vogelgids van Europa
Deze editie van de ANWB Vogelgids van Europa beschrijft:

• Ruim 900 vogelsoorten in Europa, inclusief Noord-Afrika
• Gedetailleerde informatie over habitat, verspreidingsgebied, voorkomen in Nederland en België, herkenning en geluid
• Kaartjes over broed- en wintergebieden en trekroutes
• Van iedere soort alle gegevens overzichtelijk gerangschikt op één tekstpagina tegenover de afbeeldingen
• Nauwkeurige kaarten geven de trekroutes en broed- en wintergebieden weer
• De gids bevat een register van vogelnamen in het Nederlands, Latijns en Engels.
• Meer dan 4000 tekeningen in kleur

Koop online