Aan de slag voor Educatief Natuurbeheer

Wie zich als kind al deel voelt van de natuur, zal zich er later sneller voor inzetten. Dus legt Natuurpunt zichzelf een nobel streven op: in het project Educatief Natuurbeheer (ENB) willen we alle kinderen in Vlaanderen minstens één topervaring in de natuur bezorgen voor hun twaalfde verjaardag. De redactie mocht zo’n topervaring bijwonen - uit Natuur. 2025 Herfst

26 leerlingen staan te popelen om ons te  helpen bij het natuurbeheer. Als je die tomeloze energie weet te kanaliseren, heb je een succesformule beet, zo zullen we vandaag zien. We ontmoeten de zesdejaars van basisschool Klim-op Meeuwen samen met hun juf en de ENB-belegeiders op een hooilandperceel in de Vallei van de Abeek, een natuurgebied in de buurt. Ze zijn hier verzameld om opgeschoten elzenbomen te verwijderen en een takkenwal te bouwen. Zo krijgen waardevolle kruiden en bloemen meer groeikansen en hebben insecten, vogels, kleine zoogdieren en amfibieën er een schuilplaats bij.

Proeven van natuurbeheer is stap twee in het ENB-traject. Beginnen doen klassen met een speelse en interactieve theorieles over biodiversiteit en het nut van natuur- beheer eerder in het schooljaar, eindigen doen ze met een natuurontdekkingstocht na het paasverlof. Maar het accent ligt op het beheer, omdat daarmee de connectie met de natuur het meest blijvend wordt gelegd. Door te helpen bij natuurbeheer, leren kinderen bovendien ook andere zaken: samenwerken, grenzen respecteren, en veilig omgaan met werkmateriaal.

Dat laatste is uiteraard erg belang- rijk voor een vlot verloop, dus stalt ENB-medewerkster Tina Coenegracht één voor één al het materiaal uit dat de leerlingen vandaag zullen gebruiken. Van snoeischaar tot trekzaag: alles krijgt uitvoerig de vereiste veiligheidsvoorschriften mee. De begeleidende vrijwilligers van Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode en Peer kijken goedkeurend toe.

Landschappen leren lezen

“Ik vind het belangrijk dat kinderen de technische vaardigheden leren die nodig zijn om de natuur te beheren.” Terwijl de leerlingen uit de startblokken schieten, geeft begeleider van het eerste uur Jan Hendrikx verder tekst en uitleg. “Ik ben al betrokken bij de ENB-werking sinds ze hier werd opgericht, nu zo’n 25 jaar geleden. Mijn grootste drijfveer is om die technische kennis over te dragen aan de kinderen. Ik merk elke keer dat ze daar echt iets aan hebben. Ze kijken in het begin soms op tegen die handenarbeid, maar achteraf zijn ze tevreden dat ze iets nieuws geleerd hebben. Dat ze weer een stuk ervaring hebben opgedaan.”

“Verder willen we kinderen bijbrengen hoe divers onze natuur is – of zou moeten zijn. We willen hen ervan bewust maken dat gezonde landschappen niet eentonig zijn, maar net bestaan uit verschillende biotopen. En dat wij als mens hier in Vlaanderen af en toe een handje moeten helpen om de natuur gezond en gevarieerd te houden. Tijdens het ENB-traject leren de kinderen de verschil- lende biotopen te herkennen en van elkaar te onderscheiden. Zo leren ze uiteindelijk het landschap lezen.”

Water en modder voor de geest

Om gezonde natuur te leren herkennen, is er geen betere manier dan die met je eigen handen mee vorm te geven. Jan: “Wat natuurlijk vooropstaat op een dag als vandaag, is dat we de kinderen midden in de natuur brengen. Nog meer dan tijdens een wandeling. Dat we dat bovendien doen in een gebied in hun directe omgeving, maakt de connectie des te sterker.”

“Het vraagt wat voorbereiding om de beheerwerken af te stemmen op maat van de kinderen, maar mijn ervaring is: als er water of modder bij is, krijg je ze mee (lacht). Ze moeten zich vuil kunnen maken. Hun aandacht vestigen op de verborgen wereld die schuilgaat in de natuur werkt ook altijd. Eigenlijk moet je de kinderen hun fantasie kunnen prikkelen. En daar hebben ze gelukkig meer dan genoeg van. Door de jaren hebben we een goed beeld gekregen van wat de kinderen fysiek aankunnen. En dat is best wat: heidebeheer, graslanden maaien, kleine bomen verwijderen ... Zolang we met de vrijwilligersploeg het terrein wat toegankelijk maken, lukt dat allemaal prima.”

Jans ogen lichten plots een tikkeltje op: “Weet je, het houdt mijn geest jong om de kinderen te begeleiden. In mijn eigen jeugd heb ik ook volop in de modder en in het water gespeeld. Nu krijg ik de kans om dat opnieuw te beleven.” Wezenlijke woorden, van iemand die zelf intussen de 80 nadert.

Klimaatverandering als hefboom

Wat – naast het vooruitzicht om in de modder te ploeteren – ook helpt om de kinderen te betrekken, is het toegenomen bewustzijn rond de klimaatverandering. Jan: “Het klimaat staat veel prominenter op de agenda tegenwoordig. Kinderen leren hoe klimaat en natuur in verbinding staan en dat geeft toch een extra stimulans voor scholen om in het ENB-traject te stappen. Scholen denken een stuk toekomstge- richter, daar heeft het natuurbeheer ook baat bij. Wat wij doen is voor een groot stuk voor toekomstige generaties.”

Juf Christel Verdonck valt Jan bij: “Natuur, milieu en klimaat zijn thema’s die erg leven vandaag, dus dan wil je die zo tastbaar mogelijk maken voor de leerlingen. Je kan het daar in de klas wel over hebben, maar het is toch iets anders als kinderen het zelf ervaren in de praktijk – zowel het natuurbeheer als de natuurbeleving.” Blijkt dat Klim-op Meeuwen al een hele tijd terug het licht had gezien. Christel: “Ik ben met mijn klassen al vanaf het prille begin betrokken bij het ENB-traject, sinds 2000 dus. De leerkrachten en directie stonden meteen achter de visie van het project toen het ons werd voorgesteld. Wel fijn, want op die 25 jaar heb ik echt een band opgebouwd met de vrijwilligers. En met de natuur in de omgeving: ik woon in de buurt en kom hier vaak wandelen, dus ik heb met mijn eigen ogen gezien hoe de natuur veranderd is, mede dankzij de beheerwerken van de kinderen.”

Talenten ontdekken

Terwijl we ons richting de kinderen begeven, merkt Christel fijntjes een bijkomend effect op van het ENB-project: “Eigenlijk is zo’n beheerdag een manier voor de kinderen om andere talenten te ontdekken. Je ziet op een dag als vandaag wie handig is. Het gebeurt vaak genoeg dat kinderen die in de klas wat stiller zijn, hier openbloeien. Dan merk je dat buiten werken echt hun ding is.”

Afgaande op de gretige kreten die ik al anderhalf uur op de achtergrond hoor, zou ik zeggen dat dat laatste voor zowat alle leerlingen geldt. Zelfs Jan is onder de indruk van de voortgang en moet bekennen dat ze meer gedaan hebben gekregen dan verwacht. Wanneer ik de kinderen vraag hoe het allemaal is bevallen, klinken ze unaniem: “Veel leuker dan de Franse les. Dit mag de hele dag duren voor ons.”

Alvorens ze naar de dampende pot chocomelk snellen die Tina heeft klaar- gezet om de dag mee af te sluiten, probeer ik nog even te polsen of de kinderen er iets van opgestoken hebben. Axel antwoordt ietwat verrassend, maar daarom niet minder treffend: “Dat er zoveel kleine dier- tjes in het water zitten. Bij ons loopt er een riviertje en daar zitten miljoenen diertjes in.” Dat Jan gelijk had: water en een toefje mysterie, meer hebben de kinderen inder- daad niet nodig.