Interview: Het ene sprookje waarin onze ecohydroloog wel gelooft? Duizend-en-één (gedempte) gracht

Sinds een jaar heeft Natuurpunt met Florian Lauryssen een eigen ecohydroloog in de rangen. Zijn opdracht is dubbel: hij optimaliseert het waterbeheer in onze natuurgebieden en kwantificeert de impact daarvan om zowel bedrijven als het beleid te overtuigen dat natuurherstel werkt. Nu er al ruim drie maanden nauwelijks een druppel regen is gevallen, leek het ons geen moment te vroeg om bij Florian te polsen naar zijn werk, zijn hoop, zijn vrees en zijn plannen.

Daags voor dit interview werd in Oost-Vlaanderen een oppompverbod uitgevaardigd. Op het journaal mochten landbouwers nog maar eens komen vertellen wat voor ellende de droogte aanricht. In België valt volgens het KMI gemiddeld 925 liter regen per vierkante meter per jaar. Dat klinkt misschien niet dramatisch, toch staan we daarmee op de wereldwijde regenranking maar op de 98ste plaats, net achter Ethiopië. Op de waterstressranglijst van het World Resources Institute (WRI) prijken we op plaats 22, tussen Andorra en Marokko. 

Wereldwijd zal de vraag naar water, zo voorspelt althans David Wallace-Wells in zijn bestseller De onbewoonbare aarde, over 5 jaar al 40 procent hoger zijn dan het aanbod. De komende 30 jaar neemt de vraag naar water vanuit verschillende hoeken gigantisch toe: met 50 procent voor de voedselproductie, met 50 à 70 procent voor steden en de industrie, en met 85 procent voor energieproductie. En dat terwijl de klimaatontregeling en haar megadroogten het wateraanbod aanzienlijk beloven te verkleinen.

Spons erover

Florian Lauryssen: “Het is pijnlijk om te zien dat het opnieuw zo lang zo droog is. We komen uit het natste jaar ooit. Maar van het gigantische neerslagoverschot van de voorbije maanden zijn we alweer heel veel kwijtgeraakt. Vlaanderen wordt doorsneden door een heel dicht vertakt grachtensysteem, waarlangs we water heel snel afvoeren. Veel waterlopen worden daarbovenop jaarlijks geruimd. Daardoor worden ze ook nog eens almaar dieper en spelen we jaar na jaar steeds meer kostbaar zoet water kwijt.”

“In Nepal vieren mensen jaarlijks de terugkeer van de moesson met een festival. Ook wij moeten op zoek naar zo'n waardering van water.”

“Nog maar eens slecht nieuws, zo lijkt het, tot je er iets langer bij stilstaat, want nogal wat van die grachten kunnen zonder al te veel overlast worden gedempt. Dat geeft het landschap de mogelijkheid om als een spons te werken en water zowel langer vast te houden als langzamer weer af te geven. Landschappen opnieuw als sponzen of grote waterbuffers laten functioneren, kan heel vaak op basis van betrekkelijk eenvoudige ingrepen. Het is haalbaar en schaalbaar, zelfs als het in de praktijk vaak botst op ons versnipperde waterbeheer en op de angst die buurtbewoners vaak ervaren als je het water meer ruimte wil geven. De klimaatvoorspelling voor Vlaanderen stelt over de jaren heen niet zozeer grote neerslagverschillen in het vooruitzicht, als wel meer (heel) natte winters en (heel) droge zomers. Sponslandschappen kunnen op beide een antwoord bieden.”

“De klimaatvoorspelling voor Vlaanderen stelt over de jaren heen niet zozeer grote neerslagverschillen in het vooruitzicht, maar vooral meer (heel) natte winters en (heel) droge zomers. Sponslandschappen kunnen op beide een antwoord bieden.”

Win-win in het Stappersven

‘De voorbije 70 jaar verdween driekwart van onze natte natuur’, noteerden Toon Verlinden en Marjolein Vanoppen enkele jaren geleden in hun boek Weg van water. Een reis door België (z)onder water: 'Moerassen, natte graslanden en veengebieden droogden uit en van de 244.000 hectare natte natuur die er rond 1950 was, blijft nu maar 68.000 hectare over van wisselende kwaliteit.' Florian: "Eén van die gebieden, het Stappersven, dat deel uitmaakt van het Grenspark Kalmthoutse Heide, probeert Natuurpunt nu al een jaar of tien in optimale vorm te krijgen. Dat doen we onder meer door het waterpeil van het Stappersven te verhogen, door oevers te herstellen en door dichte dennenbossen om te vormen naar stuifduinen en heide, in functie van infiltratie. Dennen verdampen, ook in de winter, heel veel water. Daarbovenop pompen we water over naar een hoger gelegen ven en verwijderen we drainage om het grondwater beter te kunnen vasthouden. ” 

“Ons werk in het Stappersven bewijst dat mens, natuur en klimaat van één en hetzelfde natuurherstel kunnen profiteren.”

“Al die ingrepen samen herstellen een gebied van ruim 200 hectare en waarborgen op jaarbasis een watervolume van 750.000 m³ oftewel 300 olympische zwembaden. Het omvormen van dennenbos naar stuifduinen en naar heide alleen al is goed voor 215.800 m³ extra grondwater per jaar. Doordat het Stappersven een historisch veengebied is, houdt de bodem bovendien veel water vast, in die mate dat er zelfs in de huidige droge omstandigheden een wateroverschot is. Dat overschot laten we, in samenwerking met de Nederlandse drinkwaterleverancier Evides, infiltreren in een ander ven, waaruit het vanop een diepte van 80 meter opnieuw kan worden opgepompt. Natuurpunt ontvangt daarvoor van Evides een vergoeding, maar de grote winst zit hem uiteraard in het feit dat we niet enkel de biodiversiteit van het gebied beschermen, maar op termijn ook opnieuw de ondergrondse lagen voeden. En dan hebben we het nog niet eens over de klimaatwinst: wetlands slaan immers ook koolstof op die de verzadigde bodem slechts heel langzaam weer afbreekt.”

Gesponsorde sponzen

Florian: “Een belangrijke sponsor van het succesverhaal in Stappersven is Coca-Cola. Net als Google – denk aan de datacenters die gekoeld moeten worden – heeft die frisdrankengigant een duurzaamheidsstrategie die vooropstelt dat haar waterafdruk voor 100 procent of zelfs meer gecompenseerd moet worden. Voor die compensatie moeten die bedrijven op zoek naar lokale projecten. Daar speelt Natuurpunt op in met haar Wetlandplan, een catalogus van 18 historische natte natuurprojecten waarvoor we belangrijke herstelwerken hebben opgelijst. Het mooie is dat daar meerdere partijen aan hun trekken komen: bedrijven kunnen rekenen op een door ons becijferd volume watercompensatie, onze lokale vrijwilligers kunnen hun wensen kwijt in de projectplannen en als Natuurpunt vinken we doelstellingen af zoals educatie, bevordering van biodiversiteit en natuurherstel. Het is evident dat dit soort engagement vanuit privébedrijven niet puur door onbaatzuchtigheid wordt aangedreven. Reputatiemanagement speelt zeker ook een rol. Toch kijken die ondernemingen wel degelijk mee naar de lange termijn. Al was het maar, zoals in het geval van Coca-Cola, omdat ze zonder water hun hele business moeten opdoeken. Voor ons bieden die partnerships dan weer – zeker nu de Europese financiering van de Blue Deal is weggevallen –  de middelen die we hoe dan ook nodig hebben als we robuuste natuur willen herstellen.”

“Onze sponsors uit de privé kijken mee naar de lange termijn: ook zij blijven immers op water aangewezen”

“Robuust is hier overigens geen loos begrip: in een felle droge periode zoals we er nu één meemaken betekent robuust bijvoorbeeld dat we, na herstel, de grondwaterdaling kunnen terugdringen van anderhalve tot een halve meter. Daarmee behoeden we tal van planten en dieren voor uitsterven. Zodra het water terugkeert, zien we die geregeld spectaculair snel herstellen. Een mooi voorbeeld van de veerkracht van de natuur zagen we onlangs in het Schulensbroek. Daar werd een overstromingsgebied naast een bufferbekken bij de Demer jarenlang gedraineerd met een pomp. Toen het water er, dankzij het LIFE Delta-project, weer meer ruimte had gekregen, trok het in geen tijd gigantisch veel watervogels aan die de waterpartij vanuit de lucht al gauw in het vizier hadden gekregen.”

Drinkbare rivieren

“Iedereen heeft water nodig,” besluit Florian. “Zeker nu de watervraag van huishoudens, landbouw en industrie almaar toeneemt, hebben we meer dan ooit nood aan verhalen die ons helpen om water weer naar waarde te schatten. Ik was net in Nepal: daar vieren de mensen de terugkeer van de moessons elk jaar met een religieus festival. In Vlaanderen moeten we ook op zoek naar initiatieven die de schoonheid en de kracht van water in de verf zetten en motiveren om er samen beter zorg voor te dragen. Een concept dat ik op dat vlak heel mooi vind, zijn de Drinkable rivers van de Nederlandse Li An Phoa. Water waarborgt verkoeling, levende natuur en een gezond gemoed, maar dus ook – en dat vinden we maar al te evident – ons drinkwater.”

“De weg naar die drinkbare rivieren is misschien nog lang, maar de route ernaartoe ligt wel bezaaid met heldere en haalbare projecten. Denk maar aan het Wetlandplan en de ‘1001’ grachten die nog kunnen worden gedempt.”