Interview - "Om een sterke dijk te bouwen heb je alle soorten nodig"

Veerkrachtvliegwiel 

“Nog beter wordt het als natuurherstel in een stroomversnelling terechtkomt. Zo ging de natuur in de Schelde er in de jaren 2000 plots met reuzenschreden op vooruit dankzij een verbeterde waterkwaliteit. Terwijl Aquafin het afvalwater aanpakte, deed milieuwetgeving de concentraties polluenten dalen. Het resultaat was een betere zuurstofconcentratie die al gauw algengroei stimuleerde. Algen en plankton deden op hun beurt een zuurstofduit in het zakje, met een nog zuurstofrijker systeem tot gevolg. Er kwam kortom een vliegwiel op gang richting almaar betere natuurkwaliteit. Een mooi verhaal in dat verband is dat van de meivis of fint. Die vis kwam vroeger in zo’n grote golven paaien in de Schelde dat kronieken gewag maken van bruggen van vissenruggen. Wel, sinds de jaren 2020 wordt de fint opnieuw in de Schelde gesignaleerd.”

Ja, maar, zullen sommigen tegenwerpen: gaan we nu echt vruchtbare grond opgeven voor een handvol visjes en twee lepelaars? Hebben we sinds de oorlog in Oekraïne niet juist elke landbouwhectare nodig? Hoe legt u aan die stemmen uit waarom natuurherstel belangrijk is of – omgekeerd – waarom biodiversiteitsverlies gevaarlijk is?

“Mensen kunnen maar leven binnen en dankzij ecosystemen. En die ecosystemen hebben nu eenmaal biodiversiteit nodig om te kunnen functioneren, net zoals horloges maar werken dankzij raderwerkjes. Ecosystemen leveren onmisbare ecosysteemdiensten, zelfs als we allang vergeten zijn dat ze dat doen. Denk aan de zuurstof die planten genereren of aan de Chinezen die hun gewassen met penseeltjes moesten bestuiven bij gebrek aan bijen. Een ecosysteemdienst in overstromingsgebieden is bijvoorbeeld dat dijken, dankzij natuurherstel, stabieler worden met een schor ervoor. Om die stabiliteit te garanderen heb je alle soorten leven nodig, te beginnen bij de pioniersplanten die sediment capteren en vasthouden.”

Voor de pandemie was u in interviews nog stellig dat we geen “ecologisch paradijs op een economisch kerkhof” moeten nastreven. Ondertussen horen we u pleiten, samen met de Grootouders voor het Klimaat (burgerbeweging van mensen die bezorgd zijn over de klimaatverandering, red.), voor anders produceren en consumeren. Blijft natuurherstel geen water naar de zee dragen als we de economie niet omgooien of ‘omgroeien’? In hoeverre is uw kijk op de relatie tussen economie en ecologie veranderd de voorbije jaren? 

“Ik ben geen econoom, maar ik denk dat het wel duidelijk is dat het neoliberale model tot belangrijke problemen leidt. De impact van economische activiteiten op de omgeving wordt niet meegerekend. Daar moet iets aan gebeuren. Dat alles ongelimiteerd zou kunnen blijven groeien valt moeilijk te begrijpen voor een ecoloog. Maar, wat voor mij belangrijk is in deze discussie is dat steeds meer bedrijfsleiders zich tot systeemdenkers ontpoppen. Ja, natuurlijk zit daar hier en daar een greenwasher tussen, maar de meeste ondernemers erkennen het economische belang van gezonde ecosystemen. Kent u het verhaal van Vittel?”

Nee. Vertel.

“Toen het bronwater in hun wingebied met pesticiden gecontamineerd dreigde te geraken, is Vittel landbouwers financieel beginnen aanmoedigen om op een andere, gezonde manier aan landbouw te gaan doen. Ze hadden het water ook kunnen zuiveren, maar verkozen zelf het perspectief van de ecosysteemdiensten. Om diezelfde reden – zuiver water vrijwaren – zie je overigens ook Coca-Cola samen met Natuurpunt investeren in natuur. En die bedrijven zijn heus niet de witte raven of de uitzonderingen. Clubs zoals de World Business Council for Sustainable Development, die 225 van ’s werelds grootste multinationals vertegenwoordigt, wijzen naar ecologisch herstel als dé voorwaarde voor economische welvaart.”

Ziet u dat besef ook in landbouwkringen doordringen?

“Het klopt dat de manier waarop veel landbouwers vandaag nog werken, natuurbescherming vaak heel moeilijk maakt. Maar minstens even nefast is de polarisatie die sommigen daarrond aanwakkeren. En dat terwijl er voor beide partijen, natuur én landbouw, heel veel te winnen valt bij samenwerking.”

“Om te beginnen hebben zowel landbouwers als natuurbeschermers er belang bij dat er open ruimte wordt gevrijwaard. Er gaat veel meer landbouwgrond verloren aan bebouwing, verpaarding en dergelijke dan aan natuurherstel. Op dat vlak zijn we dus al bondgenoten. Zodra die ruimte er is, kan natuur tal van mouwen passen aan problemen waar landbouwers mee kampen, van bodemerosie tot waterschaarste.”

“Landbouwtechnieken evolueren onder druk van nieuwe inzichten. Moet het altijd groter, meer en zwaarder? Ik vergelijk dat soms met oude viervaksbanen die weer worden versmald vanuit het inzicht dat we te ver zijn gegaan. Dat stuit aanvankelijk op tegenstand, uiteraard, maar vervolgens worden we ook dat weer gewoon. Idem voor de vraag of we niet beter af zijn met minder veeteelt. Zijn er, nu we de impact van ons dieet op het klimaat goed in kaart hebben gebracht, misschien betere manieren om onze proteïnenbehoeften te dekken? Ook dat zal weerstand opwekken, maar uiteindelijk zal blijken dat de landbouw evengoed baat heeft bij ecologische kennis.”

Hoop is een werkwoord

“Samenwerken is moeilijk. Niet iedereen is ertoe bereid. Het veronderstelt dat je ruimte laat voor de ander. Toch geloof ik heilig in samenwerking. Het Sigmaplan is een schitterend voorbeeld van hoe samenwerking bergen – dijken in dit geval – kan verzetten.”

“In de beginjaren waren het lokale afdelingen van de milieubeweging die de urgentie van waterbeheer op de agenda kregen van de overheid. Het mooie was dat ze binnen die overheid mensen bereid vonden om naar hen te luisteren. Vervolgens schoven kennisinstellingen mee aan tafel, naast een performante administratie en een waaier aan stakeholders. Je kunt je voorstellen dat de ecologen en de ingenieurs aan die tafel elkaar in de beginfase nog even moesten besnuffelen, maar uiteindelijk vonden partijen elkaar. De ingenieur ging snappen dat planten een impact hebben op de stroomsnelheid, terwijl de ecoloog zich bereidwillig boog over de vraag wat die stroomsnelheid deed met de natuur enz. Gaandeweg werden er nieuwe partners verwelkomd – van de scheepvaart tot de Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie en van waterlandschappen tot gebiedscoalities – vanuit het besef dat we belangen delen.”

Stel je voor dat we destijds als milieubeweging voor polarisatie hadden gekozen. Er zou vandaag helemaal geen Sigmaplan geweest zijn. Hoop is een werkwoord, schrijft Jane Goodall in haar jongste boek. Daarmee vat ze ’t mooi samen, denk ik.”