Image
Hazelmuis - Elwin van der Kolk

Hazelmuis

Hazel dormouse of common dormouse
Muscardinus avellanarius
Slaapmuizen - Gliridae

De hazelmuis is de kleinste van onze slaapmuizen. Ze is gemakkelijk te herkennen aan haar dikke, behaarde staart, oranje-gele pels, grijppoten en zwarte ogen.

Grootte
6,5 - 9,0 cm - Staart: 5,3 - 8,2 cm
Gewicht
17 gram - voor de winterslaap oplopen tot 40 gram
Levensverwachting

4 jaar

Favoriete maaltijd

vooral plantaardig voedsel zoals zaden, vruchten, noten en bladeren

Burgerlijke staat

min of meer solitair

Status
Zeldzaam
Woonplaats

dichte struweelbegroeiingen van bramen, varens en bosrank of hoge en brede houtkanten rijk aan soorten

Karakter

Kleine acrobaat die uitstekend kan klimmen

Verleiding

Hazelnoten

Afkomst
Inheems

Hoe herken je de hazelmuis?

  • kleinste slaapmuis (neus tot staartpunt: ca. 15 cm)
  • oranjebruine vacht aan de bovenzijde, geelwitte vacht met witte bef aan de onderzijde
  • sterk behaarde, lange pluimstaart
  • bolle, pikzwarte ogen
  • grote, ronde oren
  • lange en smalle tenen en vingers en goed ontwikkelde voetzolen en handpalmen, waarmee hij goed kan klimmen. 
  • Jonge hazelmuizen zijn egaal bruingrijs.

De hazelmuis is een echte klimkampioen en klautert met haar grijpgrage pootjes over takken en stengels. Helaas is het diertje erg zeldzaam in ons versnipperde landschap. 

Slaapmuizen, zoals de eikelmuis en de hazelmuis zijn geen echte muizen. Deze knaagdiergroep zit eigenlijk tussen de families van de muizen en de eekhoorns in. Hun sierlijke pluimstaart verraadt dit al een beetje. Eikelmuizen en hazelmuizen kunnen als de beste in struiken en bomen klauteren, dat maakt de verwantschap met eekhoorns nog duidelijker! Hun staart is trouwens heel belangrijk voor het balanceren over takken.

Hazelmuis - Elwin van der Kolk

Hoe leeft de hazelmuis?

Wat eet de hazelmuis?

De hazelmuis is een alleseter. In het voorjaar staan vooral bloesems op het menu, waarvan bij voorkeur vruchtbeginsels, pollen en nectar gegeten worden. Naarmate er minder bloesems zijn, worden insecten (o.a. rupsen, bladluizen) belangrijker als voedselbron. Op het einde van de lente komt het eerste energierijke voedsel beschikbaar (wilde kersen), in de zomer en het najaar gevolgd door allerlei andere vruchten (bv. hazelnoten, braambessen, bessen van meidoorn, sleedoorn en lijsterbes, eikels, beukennootjes en bosrankzaadjes). Hazelmuizen eten af en toe ook blaadjes van bomen en struiken, maar omdat ze geen blinde darm hebben, verteren ze die minder goed dan bosmuizen en rosse woelmuizen. Hierdoor zijn ze veel meer op alternatieve voedselbronnen aangewezen en leven ze in veel lagere dichtheden, een van de redenen waarom ze ernstig bedreigd zijn.

Afbeelding
Hazelmuis met hazelnoot
Goedele Verbeylen
Afbeelding

Hoe plant de hazelmuis zich voort?

Hazelmuizen zijn geen groepsdieren; ze leven min of meer solitair. Volwassen dieren vind je zelden samen en ze gedragen zich agressief tegenover elkaar. Toch overlappen hun leefgebieden soms sterk met elkaar. Het leefgebied van volwassen mannetjes is groter dan dat van vrouwtjes, zodat ze met zoveel mogelijk wijfjes kunnen paren.

In Vlaanderen houden hazelmuizen een winterslaap van september/december tot maart/mei, en starten ze met de voortplanting zo gauw ze ontwaken uit deze lange, diepe slaap. Meestal heeft een hazelmuis één of twee (soms drie) worpen per jaar, met maximaal zeven jongen per worp. De jongen worden geboren na een draagtijd van 22 tot 24 dagen en blijven zes tot acht weken bij de moeder. Vroeg geboren jongen kunnen vanaf juli zelf al jongen krijgen, en heel uitzonderlijk zelfs nog een tweede worp. Omdat hazelmuizen, in vergelijking met bosmuizen, weinig jongen krijgen, beschermen ze hun kroost zeer goed.

Icon
Icoon - Wist je dat

Wist je dat?

  • Eén van de populaire figuren uit Alice in Wonderland van Lewis Carroll is een slaapmuis. Tijdens het gekke theekransje met Alice, de Maartse Haas en de Hoedenmaker, praat en zingt de slaapmuis almaar in haar slaap en kraamt ze vreemde nonsens uit.
  • Vroeger stond op het etiket van een pot hazelnotenpasta van Nutella een hazelmuis afgebeeld.
  • Hazelmuizen hebben - net als mensen en mensapen - een opponeerbare duim. Dat wil zeggen dat ze met de punt van de duim de punten van de andere vingers kunnen aanraken. Of beter: van de andere tenen, want bij hazelmuizen gaat het om de achterpoten, waarbij niet enkel de eerste maar ook de vijfde teen opponeerbaar is. Hierdoor kunnen ze zich gemakkelijk met hun achterpoten verankeren aan dunne twijgjes, terwijl ze - vaak ondersteboven hangend - met hun grijphandjes noten, bessen en andere vruchten vasthouden en verorberen. Door de bouw en stand van hun pootjes bewegen ze zich moeilijker voort over platte oppervlakken, en vertoeven ze liever in de veilige bomen en struiken dan op de grond.
  • Hazelmuizen kunnen tijdens het actieve seizoen, in periodes met slecht weer of weinig voedsel, in 'torpor' gaan. Dit is een soort lightversie van de winterslaap, waarbij ze hun metabolisme verlagen gedurende enkele uren tot dagen, om energie te besparen. Ze gaan dan in torpor kort nadat ze in hun nestje gekropen zijn op het einde van de nacht, en zijn vaak alweer wakker in de namiddag, als het warmer wordt.
  • De meeste knaagdieren bewegen hun snorharen enkel naar achter en naar voren, maar hazelmuizen kunnen deze naar voren, naar boven én naar buiten bewegen, tot wel 25 keer per seconde. Zo kunnen ze scannen waar ze naartoe gaan en voelen waar ze hun pootjes moeten zetten en gaten vermijden. Ze hebben ook zintuigknopen in de haarzakjes van hun snorharen waarmee ze voedselitems kunnen lokaliseren en zelfs de grootte, vorm en kwaliteit ervan bepalen.
  • Autotomie is het vermogen van sommige dieren om lichaamsdelen af te werpen als ze worden aangevallen of vastgehouden. Dit verschijnsel is vooral bekend bij hagedissen waarbij de staart kan afbreken. Hazelmuizen hebben tot negen ringen in hun staart waar de huid dunner is, waardoor de staarthuid kan afritsen om op die manier aan een belager te ontkomen. De blote staartwervels verdrogen daarna en vallen af, waarna aan het resterende staartstukje een kwastje van zwarte en witte haren groeit.

Waar vind je de hazelmuis?

In Vlaanderen heeft de hazelmuis een voorkeur voor loofbossen met een gevarieerde, soortenrijke struiklaag en bosranden met een goed ontwikkelde mantelvegetatie. Mantelvegetaties met dicht en hoog struweel van bramen, varens en bosrank vormen ideale nestplaatsen. Ook goed ontwikkelde, soortenrijke, hoge en brede houtkanten vormen een geschikt leefgebied.

De hazelmuis is een echt nachtdier. In de zomer is de hazelmuis de hele nacht actief, maar vanaf september rust hij tussendoor. Het is een uitstekende klimmer die zelden of nooit op de grond komt. Tijdens het klimmen gebruikt de hazelmuis zijn staart om zijn evenwicht te bewaren.

Hazelmuizen maken gebruik van verschillende, zelfgebouwde slaapnesten om overdag in te dutten. Die kunnen zich op alle hoogtes boven de grond bevinden, zolang er maar veilige dichte vegetatie aanwezig is. De meeste hazelmuisnesten zien eruit als een bolvormig vogelnest van 5 tot 15 cm diameter. Ze zijn opgebouwd uit in elkaar gevlochten plantenmateriaal, zoals stengels, lange grassen en boombladeren. Je zal goed moeten speuren om de ingang te vinden, want sommige nesten sluiten ze af met een plukje droog gras. Het winterslaapnest bouwen ze dan meestal wél dicht tegen de grond, in het strooisel van hellingen die een voldoende hoge vochtigheidsgraad waarborgen. 

Bekijk deze soort op waarnemingen.be

Komt deze soort veel voor?

In Vlaanderen is het huidige verspreidingsgebied beperkt tot de oostelijke helft van de Voerstreek. De soort is er aanwezig in een aantal bossen die allemaal minstens gedeeltelijk bosreservaat zijn (Broekbos, Konenbos, Teuvenerberg-Gulpdal-Obsinnich, Veursbos-Roodbos-Vossenaerde, Vrouwenbos-Stroevenbos-Sint-Gillisbos, Lobos) en langsheen de spoorwegbermen ten oosten van het centrum van Sint-Martens-Voeren.

Leer soorten herkennen en geef je waarnemingen door

Afbeelding
ObsIdentify - Shutterstock
NP

Trek met je telefoon naar buiten en identificeer soorten met de gratis app ObsIdentify: de natuurherkenner in je broekzak. Door je waarnemingen op te slaan, lever je tegelijk een belangrijke bijdrage aan het onderzoek rond soorten. Download de app hier:
 

Download voor iOS    Download voor Android

Icon
Icoon - Vrijwilligers - Helpende handen

Help de hazelmuis

Wat kan jij doen?

In Voeren wordt de evolutie van de hazelmuispopulatie opgevolgd door jaarlijks tussen 15 september en 15 november nestjes te zoeken langs vaste transecten, en door in op verschillende momenten in het voorjaar en najaar speciale nestbuizen te controleren. Wil je hieraan meewerken, dan kan je je hier aanmelden. 

Met jouw gift kunnen we de hazelmuis beter beschermen via meer onderzoek (naar habitatgebruik, effecten van beheermaatregelen …) en via verbetering van haar leefgebied (zoals door het aanplanten en goed beheren van hagen en houtkanten). Giften zijn welkom bij Natuurpunt Studie, IBAN: BE12 2300 5247 4592, BIC: GEBABEBB, met vermelding “Hazelmuisfonds”. Vanaf 40 euro ontvang je een fiscaal attest.

Wat doet Natuurpunt? 

In Vlaanderen was nauwelijks iets bekend over de hazelmuis, tot de Zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt in 2003 met haar onderzoek startte, in samenwerking met een reeks partners. Eerst gebeurde vooral verspreidingsonderzoek, in 2007 gevolgd door de start van een gestandaardiseerde monitoring in Voeren. In 2013-2018 voeren vrijwilligers in enkele gebieden in Voeren een intensief populatieonderzoek uit, wat reeds zeer veel informatie.

Icon
Icoon - Egel

Leer Wild Spotten in onze natuur

Afbeelding
Gratis online cursus wild spotten
NP

Er valt in België heel wat prachtige natuur te spotten, zoals te zien was in de reeks en de film Onze Natuur. Je hoeft maar goed te kijken en te luisteren. En hoe meer je over de soorten en hun verstopplaatsen weet, hoe boeiender je zoektocht wordt. Start met de gratis online cursus en kom meer te weten over wilde natuur in Vlaanderen. Je ontvangt 1 les per week waarbij onze Natuurpunt-experts je de beste zoektips geven om wilde soorten te spotten.

Schrijf in voor de gratis online cursus

 

Activiteiten