Image
Vos - Elwin van der Kolk

Vos

Fox
Vulpes vulpes
Hondachtigen (Canidae)

De vos is een hondachtige van middelgroot formaat. Met zijn dikke pluimstaart en zijn vossenstreken speelt hij de hoofdrol in heel wat verhalen. De laatste jaren doet de vos het steeds beter in Vlaanderen: hij heeft zich aangepast aan het samenleven met de mens. Vossen leven zelfs in het hartje van de stad.

Grootte
Lengte: tot 80 cm - Staart: tot 50 cm
Gewicht
Mannetjes: 6,8 kg - Vrouwtjes: 5,7 kg
Levensverwachting

12 jaar

Favoriete maaltijd

De vos is een opportunist: hij eet bijna alles.

Burgerlijke staat

Vossen leven territoriaal in kleine groepjes. Een territorium wordt bezet door één dominant mannetje (rekel) en één dominant vrouwtje (moer), soms aangevuld door een tweede of derde wijfje.

Status
Algemeen
Woonplaats

Vossen stellen weinig eisen aan het leefgebied: overal waar voldoende dekking en voedsel is, waar een hol kan worden gegraven kan je vossen aantreffen.

Karakter

Sluw en slim.

Verleiding

Surplus killing: De paniekreactie van het pluimvee op de aanwezigheid van een vos in het hok, zorgt ervoor dat de vos meer dieren doodt dan noodzakelijk omdat zijn jachtinstinct wordt aangewakkerd, tot de rust weerkeert.

Afkomst
Inheems

Hoe herken je de vos?

  • De vos is een hondachtige van middelgroot formaat, met een lengte tot 80 cm en een staartlengte tot bijna 50 cm.
  • Vrouwtjes zijn wat kleiner en lichter dan mannetjes.
  • De meeste vossen in Vlaanderen hebben een roodbruine bovenzijde en grijsachtige onderzijde. 
  • De dikke pluimstaart heeft een witte eindpunt.
  • De achterkant van de oren is dofzwart, alsook meestal de poten onderaan.
  • De vos heeft sterk ontwikkelde oren en neus maar ziet minder scherp.
Vos - Elwin van der Kolk
Vos - Elwin van der Kolk
Spoor - vos - Annemarie van Diepenbeek

Hoe klinkt de vos?

Vossen maken blaffende geluiden: schril keffen (vaak in de avond) en schreeuwen, jammeren en brommen (eerder in de paartijd in de winter). 

Vossen laten zich horen via een heel gamma aan geluiden: van kort, schril gekef bij het vallen van de avond, over de lange klagende roep van het vrouwtje tot het geschreeuw en gegrom tijdens de paartijd. Ze spellen de kleintjes de les met waarschuwend geblaf en andere bevelende kefjes. Vossen maken tot 28 verschillende geluiden over korte en lange afstand. Elke vos heeft trouwens een eigen stemgeluid.

Beluister de geluiden van de vos

Hoe leeft de vos?

Wat eet de vos?

Vossen jagen alleen, meestal 's nachts en in de schemering, maar in onverstoorde gebieden jaagt hij liever overdag. De vos is een opportunist: hij eet bijna alles: knaagdieren (vooral bruine ratten en woelmuizen), vogels en wilde konijnen, insecten (kevers, sprinkhanen en rupsen), regenwormen, eieren, aas (verkeersslachtoffers) en afval.

In de zomer en de herfst maken bosvruchten en valfruit (kersen, pruimen …) een belangrijk deel van het menu uit. Wanneer er veel voedsel ter beschikking is, wordt een deel begraven. De verstopte voedselvoorraad kunnen ze (nog maanden later) op geur en herinnering terugvinden.

Afbeelding
Hamster is prooi voor vos - Shutterstock
NP
Afbeelding
Vos - Shutterstock
NP

Hoe plant de vos zich voort?

De paartijd (ranstijd) loopt van december tot februari, met een piek in januari. Na een draagtijd van zeven à acht weken worden de jongen geworpen (meestal vier à vijf). Enkele weken na de geboorte verhuist de moeder haar jongen vaak naar een ander, groter hol. Het mannetje verblijft niet bij het vrouwtje en de jongen in het hol maar brengt wel voedsel aan voor haar en de jongen. 

Vossen leven territoriaal in kleine (familie)groepjes. Een territorium wordt bezet door één dominant mannetje (rekel) en één dominant vrouwtje (moer), soms aangevuld door een tweede of derde wijfje. Die extra wijfjes of tantes brengen zelf geen nest groot maar brengen wel voedsel aan voor de jongen van het dominante vrouwtje.

Icon
Icoon - Wist je dat

Wist je dat?

  • De vos is een van de grootste roofdieren die nog vrij in de Benelux voorkomen. Hij is niet veel groter dan een flinke kat, hoewel hij door zijn lange vacht en dikke staart vooral 's winters bedrieglijk groot lijkt. 
  • De vos is een nuttig dier. Ze eten veel kleine zoogdieren zoals ratten, muizen en konijnen. Net die soorten kunnen schade toebrengen aan landbouwgewassen. De vos is dus een partner in het beperken van landbouwschade. Daarnaast ruimt hij ook heel wat zieke dieren en kadavers op.
  • De vossenvacht is over het algemeen roodbruin, maar kan ook beige tot helderrood zijn, of zilverkleurig tot zwart (vooral in de bergen). Ook albino's komen voor.
  • Vossen kunnen snel lopen en halen snelheden tot 60 kilometer per uur, alhoewel 6 tot 13 kilometer per uur de normale snelheid is.
  • 80% van de vossen sterft in het eerste levensjaar, vooral door jacht, verkeer en stroperij. In het wild worden vossen maximaal 12 jaar.
  • De vos heeft aan beide kanten van de staart geurklieren. Eén paar zit vlak boven de anus, een ander boven op de staart. De afscheiding van die laatste klier zou de geur van viooltjes hebben en wordt daarom de vioolklier genoemd.
  • De vos speelt de hoofdrol in tal van verhalen. Het bekendste is ongetwijfeld het middeleeuwse epos Reinaert De Vos. Maar de vos toont ook zijn sluwheid in de fabel ‘De raaf en de vos’ van Jean de La Fontaine en in het boek ‘De fantastische meneer vos’ van Roald Dahl. In televisieprogramma’s en in tekenfilms voert de vos eveneens listige kunstjes op. Denk maar aan Lowieke uit de Fabeltjeskrant of Robin Hood.

Waar vind je de vos?

Vossen stellen weinig eisen aan het leefgebied: overal waar voldoende dekking en voedsel is, waar een hol kan worden gegraven of waar bestaande holtes aanwezig zijn (rotsen, verlaten menselijke constructies …), kan je vossen aantreffen. Bossen, heide en duinen, moerassen en venen, polders en landbouwgebieden, parken, dorpen en steden.

> Bekijk deze soort op waarnemingen.be

Komt de vos veel voor?

Het leefgebied van de vos breidde de laatste decennia gevoelig uit. Door hun groot aanpassingsvermogen en de relatief grote oppervlakte van hun territoria, laten ze zich regelmatig opmerken in onze buurt. 

Om een vos te spotten, moet je in het duister op stap. De vos is immers vooral in het schemerduister en ’s nachts actief. Het gros van de waarnemingen heeft betrekking op toevallige ontmoetingen, vaak in het licht van de autolampen. Voor vossenspeurders kunnen ook de typische uitwerpselen, de sterke, ranzige vossengeur en het nachtelijk geblaf je op het juiste spoor zetten om een vos te zien te krijgen.

Natuurgebieden

Alle natuurgebieden

Leer soorten herkennen en geef je waarnemingen door

Afbeelding
ObsIdentify - Shutterstock
NP

Trek met je telefoon naar buiten en identificeer soorten met de gratis app ObsIdentify: de natuurherkenner in je broekzak. Door je waarnemingen op te slaan, lever je tegelijk een belangrijke bijdrage aan het onderzoek rond soorten. Download de app hier:
 

Download voor iOS    Download voor Android

Icon
Icoon - Vrijwilligers - Helpende handen

Helpen

Wat kan jij doen voor de vos?

In Vlaanderen is de vos (na de egel) het belangrijkste verkeersslachtoffer onder de zoogdieren. Gemiddeld worden elk jaar op waarnemingen.be 668 verkeerslachtoffers gemeld. Uiteraard is dit maar het topje van de ijsberg. Heb je zelf een dode vos gezien? Geef het door via www.dierenonderdewielen.be of www.waarnemingen.be.

Icon
Icoon - Egel

Leer Wild Spotten in onze natuur

Afbeelding
Gratis online cursus wild spotten
NP

Er valt in België heel wat prachtige natuur te spotten, zoals te zien was in de reeks en de film Onze Natuur. Je hoeft maar goed te kijken en te luisteren. En hoe meer je over de soorten en hun verstopplaatsen weet, hoe boeiender je zoektocht wordt. Start met de gratis online cursus en kom meer te weten over wilde natuur in Vlaanderen. Je ontvangt 1 les per week waarbij onze Natuurpunt-experts je de beste zoektips geven om wilde soorten te spotten.

Schrijf in voor de gratis online cursus

 

Overlast van de vos vermijden

De vos is allicht één van de meest besproken roofdieren. Het is een opportunist in zijn voedselkeuze, een alleseter, die bij gelegenheid ook pluimvee op het menu heeft staan. 

Zijn alle vossen dan kippendieven? Niet noodzakelijk. Maar wie de kat bij de melk - of de vos bij de kippen - zet, vraagt om problemen: geen vos zal aan die verleiding weerstaan. De paniekreactie van het pluimvee op de aanwezigheid van een vos in het hok zorgt ervoor dat de vos meer dieren doodt dan noodzakelijk omdat zijn jachtinstinct wordt aangewakkerd, tot de rust weerkeert. Dit fenomeen wordt ‘surplus killing’ genoemd en heeft de vos heel wat negatieve publiciteit opgeleverd. Toch is er ook in een dichtbevolkt Vlaanderen - waar bijna in elk vossenterritorium wel een kippenhok staat - plaats voor de vos. Hieronder lees je hoe je jouw kippen kan beschermen tegen de vos.
De zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt reikt ook een aantal efficiënte oplossingen aan.

Bescherm je kippen tegen de vos

Hoe kan je kippen en ander kleinvee beschermen tegen de vos of steenmarter? Zorg ervoor dat ze niet tot bij de kippen, eenden of konijnen geraken – vooral ‘s nachts. Meestal volstaat het om voor een degelijk nachthok te zorgen dat ’s nachts (al dan niet automatisch) afgesloten wordt. Wil je dat je kleinvee geen enkel risico loopt? Zorg dan voor een omheining op basis van de hier afgebeelde principes.

Afbeelding
Veilig kippenhok - bescherming tegen vossen
NP
Zo bouw je een vosvrij kippenhok

Aan de slag

  1. Span een stevig ijzeren gaas aan de buitenkant van de palen
    - 1,45 mm dik
    - maasgrootte max. 3 x 3 cm Maak je omheining min. 180 cm hoog zodat de vos er niet overheen kan springen.
  2. Plooi de bovenste 40 cm in een hoek van 30° naar buiten of
  3. Voorzien twee schrikdraden aan de buitenzijde: onderaan op 20 cm hoogte en bovenaan op 160 cm of
  4. Overspan de volledige ren met een stevig net of (nog beter) met hetzelfde gaas als de omheining
  5. Leg aan de buitenkant van de ren een rij zware tegels van min. 40 cm breed zodat de vos niet onder de draad kan graven of
  6. Graaf het gaas 50 cm diep in een hoek van 45° naar buiten ofwel recht in de grond.

Andere tips tegen de vos

  • Verlicht het deel waar je kippen verblijven
  • Hou een hond op je erf (vos is erg bang van honden)
  • Wil je geen hok of ren plaatsen, dan kan je je kippen ook helemaal vrijlaten zodat ze meer vluchtmogelijkheden hebben. 

Vaak gestelde vragen over de vos

Waarom doodt een vos soms alle kippen in een hok?

Een vos die in een kippenhok terechtkomt, bijt soms alle dieren dood. De paniekreactie van het pluimvee op de aanwezigheid van een vos in het hok, zorgt ervoor dat de vos meer dieren doodt dan noodzakelijk omdat zijn jachtinstinct wordt aangewakkerd, tot de rust weerkeert. Dit fenomeen wordt surplus killing genoemd.

Waarom is een vos nuttig?

Vossen eten veel kleine zoogdieren zoals ratten, muizen en konijnen. Net die soorten kunnen schade toebrengen aan landbouwgewassen. De vos is dus een partner in het beperken van landbouwschade. Daarnaast ruimt hij ook heel wat zieke dieren en kadavers op.

Wat moet ik doen als ik een dode vos vind?

Zoals elk wild dier kan een vos drager zijn van een ziekte. Raak daarom nooit onbeschermd wilde (dode) dieren aan. Vind je een doodgereden vos? Voer dan de exacte locatie in op www.dierenonderdewielen.be. Zo kan Natuurpunt de zwarte punten op de Vlaamse wegen nauwkeurig in kaart brengen en kunnen we samen met de bevoegde overheden zoeken naar efficiënte oplossingen (bv. bouw van ‘eekhoornbruggen'). Vermoed je dat het dier op een illegale manier aan zijn einde gekomen is, verwittig dan de Natuurinspectie.

Helpt het bejagen van een vos bij overlast?

Vossen bejagen beschermt jouw kleinvee niet. De vossenjacht is geen oplossing om schade aan kleinvee te voorkomen, en dit om de volgende redenen:

  • Vossen zijn territoriale dieren en reguleren zo hun aantal per oppervlakte zelf. Op een bepaalde oppervlakte is maar ruimte voor een beperkt aantal vossen en vossenfamilies. Hierdoor kunnen nooit “vossenplagen” ontstaan, in tegenstelling tot bij knaagdieren. Enkel wanneer er meer voedsel is, kan het aantal vossen iets hoger liggen. Zoals in jaren met zeer veel muizen of konijnen. Te weinig voedsel leidt tot minder vossen.
  • Wanneer vossen worden bejaagd, komen territoria vrij voor andere, meestal jongere vossen. Die jonge dieren zijn minder dominant. Ze verdedigen minder de territoriumgrenzen en bezetten kleinere territoria. Hierdoor kunnen er meer vossen op eenzelfde oppervlakte (over)leven.
  • Sterfte in een vossenpopulatie – bijvoorbeeld door bejaging – stimuleert de voortplanting. Er worden grotere nesten geworpen en meer vossenjongen overleven. Het oorspronkelijk hoger sterftecijfer wordt op die manier gecompenseerd.
  • Een bejaagde vossenpopulatie is onstabiel en zorgt voor blijvende onrust. De dieren wisselen daardoor gemakkelijk van territorium of verleggen hun grenzen, het komt vaker tot (agressieve) contacten tussen vossen en jonge dieren zwermen uit over grotere afstanden. Dit heeft ook als gevolg dat ziektes (zoals de vossenlintworm, zie verder) gemakkelijker verspreid worden.

  • honden en katten kunnen eveneens met deze lintworm besmet zijn en hem doorgeven. Vooral dieren die vaak in de natuur rondlopen en knaagdieren eten, hebben een verhoogd risico. Ontworm dergelijke huisdieren regelmatig (driemaandelijks). Pas wel op dat uitwerpselen van huisdieren die net ontwormd werden niet in de natuur terechtkomen, want ontwormingsmiddelen zijn dodelijk voor allerlei wilde dieren (zoals insecten). Hou daarom je huisdier minstens enkele dagen binnen na het ontwormen tot het ontwormingsmiddel weer uitgescheiden is.

    Het bejagen van vossen is dus niet effectief. Integendeel, het werkt problemen met vossen in de hand en verhoogt de druk op mens en natuur.

Verspreiden vossen ziektes?

Net als andere wilde dieren kunnen vossen drager zijn van ziekten.

Hondsdolheid

Door orale vaccinatie van vossen in België en in onze buurlanden, is België sinds 2001 volledig vrij van hondsdolheid. In Vlaanderen is hondsdolheid bij vossen overigens nooit een probleem geweest (met uitz. van Voeren). De laatste vaccinatiecampagne bij vossen werd uitgevoerd in 2003 in de grensstreek met Duitsland. Het laatste geval van een hondsdolle mens in ons land dateert van 1922. De besmetting verliep toen via een hond, niet via een vos. 

Vossenlintworm

De vossenlintworm is een lintworm die de vos binnenkrijgt door besmette knaagdieren te eten. Lintwormen kunnen via de uitwerpselen van de vos de mens besmetten. De vossenlintworm werd in België voor het eerst vastgesteld in 1991. De kans op besmetting is in Vlaanderen echter erg klein, zo is maar 2% van de vossen in Vlaanderen besmet. Tot 2011 werd een besmetting met vossenlintworm in ons land 13 keer vastgesteld.

Toch niet helemaal gerust? Voorkom een besmetting door:

  • dode vossen of hun uitwerpselen niet met de blote hand aan te raken;
  • geen ongewassen vruchten of ongewassen rauwe groenten te eten die zich lager dan 70 cm van de grond bevinden;
  • honden nooit in een vossenburcht te laten neuzen. Zo voorkom je dat vossenlintwormeitjes in hun vacht blijven hangen;
  • na het wroeten in bos, tuin of natuur zorgvuldig de handen te wassen;
  • honden en katten kunnen eveneens met deze lintworm besmet zijn en hem doorgeven. Vooral dieren die vaak in de natuur rondlopen en knaagdieren eten, hebben een verhoogd risico. Ontworm dergelijke huisdieren regelmatig (driemaandelijks). Pas wel op dat uitwerpselen van huisdieren die net ontwormd werden niet in de natuur terechtkomen, want ontwormingsmiddelen zijn dodelijk voor allerlei wilde dieren (zoals insecten). Hou daarom je huisdier minstens enkele dagen binnen na het ontwormen tot het ontwormingsmiddel weer uitgescheiden is.

Valt een vos katten, honden en andere huisdieren aan?

Een vos zal uw kat of hond vooral mijden in plaats van het conflict op te zoeken. In de heel uitzonderlijke gevallen dat een kat of hond toch ten prooi valt aan een vos, gaat het om jonge, gekwetste of zieke dieren. Daarom is het aan te raden om dergelijke huisdieren zo veel mogelijk af te schermen. Kleine huisdieren zoals hamsters, cavia’s en konijnen lust de vos wel. Scherm daarom ook deze dieren zo goed mogelijk af.

Bijt een vos al eens kinderen (of volwassenen)?

Er is nauwelijks gevaar. De laatste jaren doken er in onze buurlanden (niet in België) slechts enkele gevallen op waarbij een stadsvos hapte naar een kind. De kans dat je kind gebeten wordt door je eigen hond of die van de buren is vele male groter. Maar wees toch beter op je hoede voor ‘tamme’ vossen. Zorg dat deze niet in huis kunnen binnenglippen (ook niet via dakramen) en sluit alle openingen goed af. Probeer ook nooit een vos aan te raken, want een dier dat zich in het nauw gedreven voelt, is geneigd om te bijten. En tot slot: voeder nooit een vos (of ander wild dier), want dat maakt hem te vertrouwd met de mens en kan bijtgedrag in de hand werken.