Afbeelding
Maart 2025
Hommelweetjes
In elk hommelbericht geven we enkele weetjes bij een specifiek thema over hommels. Op enkele dagen tijd leren hommels hun omgeving kennen, navigeren van en naar het nest, de beste nectarbronnen opsporen, en nog veel meer. We werpen een blik op het vermogen van hommels om te leren en informatie op te slaan in hun mini-hersentjes.
Wist je dat …
- … de hersenen van een hommel net iets kleiner zijn dan een sesamzaadje?
- … een hommel dankzij dat sesamzaadje een hele reeks ingewikkelde taken kan vervullen, zoals een voedselbron vinden en herinneren, de kortste route berekenen tussen ver uiteenliggende planten (“traveling salesman problem”) en zelf beter leren voetballen door af te kijken van haar voetballende zusters? Het laatste klinkt misschien gek, maar we zijn er als mensheid in geslaagd om hommels te leren “voetballen”. Dat hommels elkaar afkijken toont aan dat werksters niet altijd het warme water opnieuw uitvinden maar in hun prille dagen snel bijleren van ervaren werksters, ook wel sociaal leren genoemd. Lees meer over voetballende hommels: Bees learn football from their buddies | Nature
- … hommels hard werken maar ook spelen? Dit filmpje is ‘hét bewijs’ daarvan: Do bumble bees play?. Mannetjes blijken zelfs net iets langer te spelen dan vrouwtjes. In het achterliggende onderzoek hebben wetenschappers hun uiterste best gedaan om tegenargumenten zoals “de hommel denkt dat het een bloem is” of “het is een natuurlijk poetsgedrag in het nest” te weerleggen. Hoe dan ook … het blijft een tof filmpje om te delen!
- … er ook geestverruimende middelen circuleren onder hommels? Sommige darmbacteriën maken stofjes aan die de hersenen van hommels stimuleren. Als een hommel meer van die probiotica inneemt, dan wordt ze slimmer. Meer lezen: Scientists Discover Gut Bacteria in Bees That Can Improve Memory
- … er snel-lerende hommels en traag-lerende hommels binnen eenzelfde kolonie zijn? Hommels “leren” nectar en stuifmeel verzamelen van bloemen. Logischerwijs zou je denken dat de hommels die snel leren een beentje voor hebben en meer voedsel verzamelen. Dat blijkt net andersom, snel-lerende hommels stoppen sneller met foerageren terwijl traag-lerende hommels het langer uithouden en in vergelijking meer voedsel verzamelen. "De laatsten zullen de eersten zijn"... Lees er hier meer over.
- … blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen bij hommels - en bij uitbreiding andere insecten - een effect kunnen hebben op het verwerken van zintuiglijke prikkels in de hersenen? In geval van neonicotinoïden is aangetoond dat deze stoffen het ruiken en het visueel herkennen van nectarplanten bij hommels in de war sturen.
Oktober 2024
Hommelweetjes
- … koninginnen in winterslaap tot 7 dagen kopje onder kunnen overleven?
In deze Canadese studie hielden wetenschappers 21 slapende koninginnen voor acht weken lang in de frigo waarvan 1 week volledig kopje onder in kraantjeswater. Er kwamen 17 koninginnen heelhuids uit het experiment. Het toont aan dat hommels ook in de winter barslechte weersomstandigheden zoals langdurige overstroming (weet je nog, 2023-2024?) kunnen overleven. - … we niet goed weten waar de akkerhommel overwintert?
Het is de algemeenste hommelsoort in onze lage landen en sporadisch worden nestjes gevonden in de strooisellaag of ondergronds. Maar welke plekjes zoeken de koninginnen op om te schuilen voor kou en regen? In Nederland loopt een burgerwetenschappelijk project om net dit soort informatie te verzamelen. - … koninginnen makkelijk temperaturen van -10 °C tot zelfs -19 °C kunnen overleven?
Daarvoor hebben ze twee strategieën bedacht. Enerzijds graven de meeste soorten zich tot 10 cm onder de grond in, waar ze beschut zijn tegen regen en wind. Anderzijds maken de koninginnen in de herfst massaal glycerol in hun lichaam aan. Deze stof werkt als een antivriesmiddel en voorkomt dat het lichaamswater bij extreem lage temperaturen bevriest.
April 2024
Hommelweetjes
- … de grootte van een hommel wordt bepaald door haar plaats in de wieg?
Hoe dichter een larve opgroeit bij het midden van een hommel legsel, hoe meer voedsel die krijgt en hoe groter die wordt. Larven op de rand van het broed krijgen minder zorg en worden kleiner. Toch krijgt elke volwassen hommel een taak. Grote werksters gaan foerageren terwijl de kleinste werksters het broed verzorgen. - … akkerhommels zelfstandiger opgroeien dan aardhommels?
Het verschil zit ‘em in de wijze waarop de larven toegang krijgen tot stuifmeel. Bij “pocket-makers” (akkerhommel, tuinhommel, …) wordt een broedcel gebouwd op een dikke stuifmeelvoorraad waarvan de larve zelfstandig haar buikje rond eet zonder tussenkomst van grote zus; vergelijkbaar met hoe solitaire bijen opgroeien. Bij “pollen-bevoorraders” (aardhommel-groep, steenhommel, weide- en steenhommel) is de broedcel niet verbonden aan de stuifmeelvoorraad en geeft een werkster stuifmeel aan de larve; vergelijkbaar met de honingbij. Over het algemeen zijn pocket-makers langtongige hommels en pollen-bevoorraders korttongige hommels. - … het aantal nesten van een algemene hommelsoort kan oplopen tot 117 nesten per km²?
Deze Engelse studie maakte een berekende schatting door DNA vingerafdrukken te vergelijken tussen rondvliegende werksters in de UK. De steenhommel scoorde het hoogst, gevolgd door akkerhommel (68 nesten per km²), aardhommel (29) en weidehommel (26). - … niet alle koekoekshommels gewelddadig zijn?
Het algemeen beeld heerst dat een koekoekshommel vrouwtje de gastheer koningin doodt in een brutale tweestrijd. Dat is meestal het geval bij grote koekoekshommel (gastheer aardhommel) en tweekleurige koekoekshommel (gastheer veldhommel). Maar niets is minder waar bij de andere soorten. De vierkleurige koekoekshommel (gastheer weidehommel) en de gewone koekoekshommel (gastheer akkerhommel) vermijden zoveel mogelijk agressie en nemen over langere periode de heerschappij over van de koningin zonder haar te doden. De boomkoekoekshommel zou zelfs pepperspray (“allomonen”) gebruiken om alle agressie van de gastheer af te slaan.
Maart 2024
Hommelweetjes
In februari-maart komen de eerste hommelkoninginnen uit hun overwinteringsplekjes, ideaal om een blik te werpen op deze overwinterende koninginnen.
- … niet alle hommelsoorten gelijktijdig uit winterslaap ontwaken?
Van onze Big-7 verschijnen doorgaans de koninginnen van aardhommel, weidehommel en boomhommel als eerste; soms al in januari tijdens een zachte winter. Kort daarna verschijnen veldhommel en steenhommel. Nog later komen akkerhommel en tuinhommel tevoorschijn. Alle koekoekshommels (subgenus Psithyrus) verschijnen gemiddeld 3 weken na hun gastheer. Onze langste slaper is de zeer zeldzame late hommel die vliegt van mei tot september. - … koninginnen jaar na jaar dezelfde overwinteringsplekjes hergebruiken?
De ideale schuilplaats voor een koningin tijdens de winter is een zon-arme helling die uitkijkt op het noorden. Daar is de temperatuur stabieler en loopt regenwater af. Het aantal schuilplaatsen die aan deze vereisten voldoen zijn gering, afhankelijk van het landschap. - … koninginnen makkelijk temperaturen van -10 °C tot zelfs -19 °C kunnen overleven?
Om te beletten dat ze bij zeer koude temperaturen bevriezen, gebruiken hommels twee strategieën. Enerzijds graven de meeste soorten zich tot 10 centimeter onder de grond in, waar ze beschut zijn tegen regen en wind. Maar dat is niet voldoende. Anderzijds maken de koninginnen in de herfst massaal glycerol in hun lichaam aan. Deze stof werkt als een antivriesmiddel en voorkomt dat het lichaamswater bij extreem lage temperaturen bevriest. - … koninginnen ook kunnen overzomeren?
Het achterliggende mechanisme van overwinteren heet “diapause”. Het is een fysiologische aanpassing van een individu om een lange periode van extreem ongunstige omstandigheden te overbruggen. Bij ons zijn dit de koude en het voedselgebrek tijdens de wintermaanden. Maar gelijktijdig in Mediterraan Zuid-Europa vliegen aardhommels nu volop hun eerste generatie. Voor hen zijn juli en augustus de ongunstige maanden omwille van de hitte; waar hommels zeer gevoelig aan zijn. - … diapause kan omzeild worden door koninginnen te verdoven?
In natuurlijke omstandigheden duurt een diapause tussen 6 en 9 maanden. Eens een koningin beslist om in diapause te gaan dan moet ze die periode uitzitten. Maar in artificiële omstandigheden kan zo’n koningin bijna onmiddellijk “gereset” worden na verdoving met CO2 (koolzuur). Deze techniek werd bedacht door een Belg en wordt nu routinematig toegepast door commerciële hommeltelers zoals Biobest en Koppert.
December 2023
Hommelweetjes
- … hommels bloemen in andere kleuren zien dan mensen ze zien?
Hommels zien net zoals alle andere insecten kortere golflengten dan mensen. Insecten kunnen ook het ultraviolette lichtspectrum zien, waardoor ze pigmenten op bloemen zien die onzichtbaar zijn voor mensen. Bloemen bezitten ultraviolette pigmenten waarmee ze bestuivers in de richting van het stuifmeel kunnen ‘sturen’. Ben je benieuwd hoe bijen bloemen dan kunnen zien? Bekijk dan zeker dit filmpje! - … hommels niet twee maar wel duizenden ogen hebben?
Hommels hebben enorme facetogen, die uit duizenden kleine ogen bestaan. Ze zien hiermee beweging, maar slechts vaag, aangezien de scherpte van hun zicht slechts 1% is dan dat van de mens. Bovendien zien ze hiermee ultraviolet. Naast deze facetogen hebben hommels nog drie extra oogjes, ook wel ocelli genoemd, op de bovenkant van de kop. Hierdoor kunnen ze donker en licht onderscheiden. Hiermee kijken ze naar de stand van de zon om zich te oriënteren. - … hommels kunnen horen én ruiken met hun antennes?
Hommels hebben, net zoals andere insecten, een "Orgaan van Johnston", een verzameling zintuiglijke cellen die op de antennes zijn gelegen en werken als "oren". De bijen hebben de mogelijkheid om hun "oren" naar elkaar toe en van elkaar af te bewegen. Omdat bijen hun oren kunnen bewegen, wordt aangenomen dat ze geluiden kunnen lokaliseren.
Hommels communiceren door middel van verschillende geurstoffen, waarvan je sommige kan ruiken als je aan een hommel ruikt. De geurstoffen verspreiden ze via hun poten als ze op bloemen landen. Naast zintuiglijke cellen die geluid detecteren, hebben de antennes ook cellen die geurstoffen opvangen en waarmee de hommels kunnen ruiken. - … hommels een verfijnde smaak hebben?
Hommels proeven met hun smaaksensilla op hun monddelen, antennes en voorpootjes. Deze sensilla bevatten cellen die smaak detecteren en omzetten in elektrische signalen. De signalen voorkomen de inname van giftige stoffen door de eet-reflex te remmen. Wanneer een bij van je glas tonic nipt, kun je zien dat die reflex werkt: ze haat het. Het drankje bevat een lage dosis kinine, wat de karakteristieke bittere smaak veroorzaakt, die sommige mensen lekker vinden, maar voor bijen giftig is. - … hommels vanop afstand kunnen voelen of een bloem nectar aanbiedt?
Hommels kunnen de vochtigheid van een bloem meten. Bloemvochtigheid wordt gecreëerd door een combinatie van nectar verdamping en de bloem die waterdamp afgeeft. De vochtigheid van de bloem is hoger dan de vochtigheid in de omgeving van de bloem en dit kan worden waargenomen door hommels en andere bestuivers. De hoge bloemvochtigheid wijst erop dat er nectar geproduceerd wordt in de bloem en zo kunnen hommels bloemen vinden waarin nectar te vinden is, en je raadt het nooit, dat doen ze via hun antennes!
Afbeelding
Februari 2023
In aanloop naar het Hommelweekend 3-4 juni, brengen we van maart tot juni, telkens één artikel over hommels.
- maart 2023 - Bestuiving door hommels - Auteurs: Jens D’Haeseleer, Chantal Deschepper
- april 2023 - Het leven van de hommel - Auteur: Jens D’Haeseleer (Natuurpunt Studie)
- mei 2023 - Hommels fotograferen - Auteur: Kurt Geeraerts
- juni 2023 - Hommels helpen in de tuin - Auteur: Maarten Wielandts
* natuurbericht - 6 dingen die je nog niet wist over hommels - Auteurs: Karel Schoonvaere en Samuel De Rycke (Aculea)
Veel leesplezier!