Actieplan brengt redding salamanders stap dichterbij

De ministers van Leefmilieu en Landbouw hebben een nationaal actieplan goedgekeurd dat de opmars van een salamanderdodende schimmelziekte moet stuiten. Het plan omvat meer monitoring, betere communicatie tussen betrokkenen en noodplannen in geval van een uitbraak. Natuurpunt reageert opgetogen, maar wijst tegelijk op de nood aan extra budget voor onderzoek en handelsbeperkingen om de verspreiding van de agressieve ziekte te stoppen. Vandaag verschijnt een artikel in het prestigieuze wetenschappelijke tijdschrift Nature, dat een pessimistisch beeld schetst voor de Europese samanderpopulaties.

In februari 2016 stuurden Natuurpunt, Natagora en de Universiteit van Gent, samen met meer dan 45 Europese ngo’s en wetenschappelijke instellingen een brandbrief aan minister van Leefmilieu Marie-Christine Marghem en de Europese Commissie. De ngo’s en wetenschappers wezen op het urgente gevaar voor de Europese salamanders door de opmars van de schimmelziekte Batrachochytrium salamandrivorans (Bsal).

De ziekte heeft in Nederland de populatie Vuursalamander bijna volledig uitgeroeid en rukt intussen via België op naar Zuid-Europa. De ngo’s en wetenschappers pleitten in de brief voor noodactieplannen, onderzoek, monitoring van de ziekte en salamanders, en handelsbeperkingen.

Beter communiceren

Met resultaat: er werd een federale werkgroep opgericht met als taak om een nationaal actieplan op te stellen voor België. Natuurpunt en Natagora werden als experts betrokken bij de werkgroep. Vorige week, ongeveer een jaar na de brief, werd het nationaal plan officieel goedgekeurd.

Dat er een gecoördineerde aanpak is voor België is positief. De bevoegdheden liggen verspreid over het federale en regionale niveau, en over de beleidsdomeinen Leefmilieu, Landbouw en Dierenwelzijn. Niet alleen overheden maar ook natuurorganisaties, vogelopvangcentra, dierenartsen, eigenaars van private collecties, wandelaars (die via hun schoeisel de schimmel kunnen verspreiden), terreinbeheerders en wetenschappelijke instellingen zijn betrokken. Een betere afstemming tussen deze betrokkenen én betere doorstroom van informatie over zieke dieren is dus cruciaal.

Vooral omdat het front van de ziekte zich momenteel in ons land bevindt, is het belangrijk dat de ziekte op de voet gevolgd wordt, dat er hygiëneprotocols bestaan en dat we over noodactieplannen beschikken in geval van een uitbraak.

Handel blijft boosdoener, maar wordt niet aangepakt

Wat echter opvallend ontbreekt in het plan, is bijkomend budget voor onderzoek en het beperken van de handel. Dit is vooral voor Vlaanderen van belang omdat de wilde populaties gescheiden van elkaar leven. Nieuwe uitbraken zullen dus vooral het gevolg zijn van ontsnapte dieren uit private collecties.

Besmette salamanders worden uitgezet of vervuild water uit deze collecties wordt uitgegoten in de vrije natuur. Zo kan de schimmel in de vrije natuur terecht komen. Natuurpunt pleit dan ook voor een importverbod voor exotische salamanders, mogelijk een belangrijke verspreidingsbron van de schimmelziekte.

Die import- of handelsbeperkingen zijn er momenteel niet. Europa voerde naar aanleiding van de brandbrief enkele risicoanalyses uit. Daaruit blijkt dat de opname van Aziatische salamanders in de CITES-wetgeving onze Europese salamanders beter zou beschermen tegen besmette Aziatische salamanders.

Tussen hoop en wanhoop

Intussen staat ook het onderzoek naar de ziekte niet stil: onderzoekers van de Universiteit Gent, Imperial College London en het Broad Institute zijn erin geslaagd om de genen van de schimmelziekte te identificeren. De onderzoekers hopen te ontdekken op welke manier de ziekte haar gastheren besmet om haar zo gericht te kunnen bestrijden. De volgende stap in het onderzoek is om bij meer besmette salamanders genen te verzamelen. Deze bevindingen kunnen de zoektocht naar een medicijn in een stroomversnelling brengen.

Een artikel dat vandaag in het prestigieuze tijdschrift Nature wordt gepubliceerd, schetst een pessimistisch toekomstbeeld voor Europese salamanderpopulaties. Het onderzoek, geleid door UGent-professoren An Martel en Frank Pasmans, toont aan dat de infectie niet snel weer zal verdwijnen en verschillende Europese salamandersoorten kan laten uitsterven. De studie werd uitgevoerd onder leiding van de Universiteit Gent, in samenwerking met Natagora, Vrije Universiteit Brussel en twee Zwitserse instituten.

De Europese Commissie sponsort momenteel een Europees consortium dat op korte termijn een Europees controleprogramma met monitoringnetwerk moet uitwerken. Zo’n overkoepelend actieplan is erg nodig: momenteel nemen al vier Europese landen afzonderlijk maatregelen tegen de ziekte.

Meld dode salamanders

Sinds de brandbrief werd verstuurd, was er een nieuwe uitbraak van Bsal in Wallonië, nabij de Franse grens.

Intussen blijft het nuttig dat wandelaars die dode salamanders opmerken, dat melden met foto en details (aantal dieren, de soort, de locatie en het tijdstip) via [email protected].

Tekst: Anke Geeraerts, Natuurpunt Beleid
Foto: Wim Dirckx