Bevers bouwen aan biodiversiteit

Weinig dieren die het landschap zo kunnen verbouwen als de bever, die sinds 2000 teruggekeerd is in Vlaanderen. Die eigenschap zorgt ervoor dat ze niet overal met open armen ontvangen worden. Maar met hun bouwijver kunnen bevers ook een positieve impact hebben op de biodiversiteit.

De bever is een landschapsbouwer. Geen enkele andere inheemse soort slaagt er zo goed in om de omgeving naar zijn hand te zetten. Hoewel de meeste dammen eerder bescheiden zijn, kunnen ze tot honderd meter lang en twee meter hoog worden. Zulke bouwwerken kunnen een significante impact hebben op het uitzicht en de waterhuishouding van de omgeving. Vanuit menselijk oogpunt wordt er meestal eerst gekeken naar de negatieve invloed van bevers en hun dammen en burchten. Toch zorgt de aanwezigheid van bevers in een gebied vaak net voor een boost in de biodiversiteit. Met hun bouwkundige vaardigheden creëren ze nieuwe habitats, waardoor nieuwe soorten een kans krijgen om zich in het gebied te vestigen.

De eentonigheid van een kunstmatig stuwmeer staat in scherp contrast met de structuurvariatie van een beverstuwmeer. Stroomopwaarts van de dam worden sediment en voedingsstoffen afgezet. Hierdoor krijg je een contrast tussen een slibrijk en slibarm deel van de waterloop, wat een positieve impact heeft op de soortendiversiteit. Bevers stoppen ook niet met bouwen wanneer ze een dam hebben aangelegd. Omdat het transport van bouwmateriaal veel minder energie vergt wanneer dit door het water gebeurt, zullen bevers in hun territorium tal van kleinere dammen aanleggen. Het resultaat is een netwerk van kleine kanaaltjes die aantrekkelijk zijn voor vissen, amfibieën en watervogels.

Afbeelding

Een bever komt nooit alleen. Vissen, amfibieën en watervogels profiteren van hun bouwijver. (foto: Wim Dirckx)

Bevers zijn geen perfecte bouwheren, en hier en daar komt er wel eens een breuk in de dam. Ook dat zorgt voor variatie in het habitat en afwisselend overstromen en droogvallen van stukken grond. Als houthakkers zorgen ze voor open plekken in beboste gebieden. Afgeknaagde stammen schieten opnieuw uit in een meer vertakte vorm en groeien uit tot struiken. Onderweg verloren twijgen kunnen opnieuw gaan groeien en nieuwe, jonge bomen vormen. Bevers zorgen ook voor dood hout, en dat geeft nieuw leven. Hoewel de aanwezigheid van bevers in een soortenrijk gebied lokaal kan zorgen voor een daling in de soortenrijkdom, zorgen hun bouwwerken voor een toename van de biodiversiteit op grotere schaal.

Waterlopen in Vlaanderen werden in het recente verleden in functie van menselijke activiteiten als landbouw en transport vaak aangepast om een snellere afwatering te krijgen. Ze werden (en worden soms nog steeds) dieper en breder gemaakt, rechtgetrokken, en alle natuurlijke ophopingen van hout worden verwijderd. Deze ingrepen zorgen voor een verarming van het landschap, omdat een belangrijk deel van de natuurlijke variatie verloren gaat. Bovendien zorgen zulke ingrepen ook voor piekdebieten en overstromingen in de benedenloop van rivieren. Water vasthouden of bufferen en het langzaam lossen bij neerslagpieken, is de sleutel om overstromingen te voorkomen. Hermeandering en het opnieuw aanbrengen van barrières in waterlopen is ook een prioriteit bij het herstellen van het natuurlandschap. Voor beide doeleinden is er wellicht geen geschiktere aannemer dan de bever.

Schept de komst van de bever ook uitdagingen? Zeker. Door onze waterlopen en de natuur in de onmiddellijke omgeving ervan in strakke keurslijven te steken, zorgen we ervoor dat er nauwelijks nog ruimte is voor natuurlijke dynamiek. Op die manier kunnen kwetsbare dier- en plantensoorten zoals orchideeën bedreigd worden wanneer bevers hun habitat onder water zetten. Vaak wordt naar de bever gekeken als schuldige, maar blijven we blind voor het onderliggende probleem: dat er te weinig ruimte is voor natuur in Vlaanderen. In een landschap zonder ruimte voor water en de natuur op de oevers is er geen uitwijkmogelijkheid. Door te zorgen voor meer ruimte voor water en watergebonden natuur, geven we de bever meer werkruimte om te bouwen aan biodiversiteit.

Tekst: Niels Desmet, Zoogdierenwerkgroep Natuurpunt
Foto’s: Wim Dirckx

Lees meer in "Habitat engineering by beaver benefits aquatic biodiversity and ecosystem processes in agricultural streams" (Freshwater biology, april 2016)