Boerderijcomposteren: een mooie samenwerking tussen landbouw en natuur

Composteren is een proces waarbij organische reststromen door micro-organismen omgezet worden tot compost. Boerderijcompostering vindt plaats op het landbouwbedrijf en biedt een enorme kans voor samenwerking tussen landbouwers en natuurorganisaties. Het is een win-win situatie waarbij beheerresten lokaal verwerkt worden, en de landbouwers met de compost werken aan hun bodemkwaliteit. Toch blijft het wachten op definitieve wetgeving eer we dit volop kunnen toepassen.

Composteren is een proces waarbij organische reststromen door micro-organismen omgezet worden tot compost, een aardeachtig product dat een waardevolle bodemverbeteraar is. Je kan dit aankopen bij gecertificeerde producenten, maar wanneer je als landbouwer alle nodige stromen beschikbaar hebt om compost te maken, loont het om hier zelf mee aan de slag te gaan, via “boerderijcompostering”. Landbouwers composteren op hun eigen terrein hun eigen reststromen en passen die toe als compost. Zo bespaar je in afvoerkosten, en behoud je lokaal aanwezige organische stoffen. Voor een goede compostering moet er wel steeds een goede verhouding van groene (nutriëntrijke) en bruine (meer koolstofrijke) reststromen zijn, en niet elke landbouwer heeft deze binnen zijn eigen bedrijfsvoering ter beschikking. Om boerderijcompostering te faciliteren werd het begrip in mei 2019 al verruimd in het Mestdecreet (MAP6), zodat het mogelijk zou zijn om met drie partijen een samenwerking aan te gaan. Hierbij mogen ook biomassareststromen van natuurbeheerders worden ingezet.  

Natuurmaaisel als compost

Dit creëert een interessante opportuniteit voor het valoriseren van natuurmaaisel dat niet kan dienen als veevoeder. Omdat dit als afval wordt beschouwd is het voor natuurbeheerders een moeilijke restroom om afzet voor te vinden. Door het toe te voegen in een compostering, eventueel samen met andere houtige reststromen, zoals houtsnippers, kan het echter terug als een waardevol product gebruikt worden. Dankzij de lokale verwerking worden ook lange transporten vermeden. Potentieel een mooie samenwerking tussen landbouw en natuur dus, maar jammer genoeg is het nog steeds wachten op het definitieve wettelijk kader. Hierdoor is het in de praktijk nog steeds niet mogelijk om samenwerkingen aan te gaan, behalve dan tijdelijk binnen projecten van het ILVO (Instituut voor Landbouw en Visserij Onderzoek) bijvoorbeeld. 

Nood aan een wettelijk kader

De uitwerking van het wettelijk kader is opgenomen als actie binnen het Vlaams Actieplan voedselverlies en biomassa 2021-2025. Dit wordt getrokken door de OVAM, in een werkgroep samen met onder meer ILVO en VLACO. Het ILVO voert al jaren onderzoek uit op boerderijcomposteren, zowel op proefvelden als op landbouwbedrijven. Het is al lang duidelijk dat je hiermee een hoogwaardig product kan maken waarmee we onze landbouwbodems kunnen verbeteren. Tot nu toe was het wel verplicht om steeds op een vloeistofdichte ondergrond te composteren. Dit ook toelaten op akkers is een belangrijke voorwaarde om boerderijcompostering praktisch mogelijk te maken voor de betrokken partijen. Doorgaans is een investering in een vloeistofdichte vloer financieel niet haalbaar, en bovendien is bijkomend verharden vanuit hydrologisch en klimatologisch standpunt ook niet wenselijk. Composteren op een akker werd ook al meerdere malen onderzocht door het ILVO, en het is duidelijk dat stikstofuitspoeling naar de bodem toe verwaarloosbaar is mits het proces correct uitgevoerd wordt. 

Natuurpunt werkte al verschillende keren mee aan projecten waarbij beheerresten uit natuurgebieden in samenwerking met landbouwers gecomposteerd werden. Zo ook biologische boerderij “Oogstappel” uit Ranst. “We zijn erg tevreden over de samenwerking met Natuurpunt en het eindproduct. Het zou een enorme meerwaarde zijn, mochten meer landbouwers met natuurbeheerders kunnen samenwerken om boerderijcompost te maken zodat reststromen optimaal benut worden om onze bodems te verbeteren”,  zeggen landbouwers Joost en Wim.

Bodemkwaliteit verbeteren 

In het MAP 7-akkoord dat landbouw en natuur sloten in maart is boerderijcomposteren opgenomen als één van de maatregelen om te komen tot het verbeteren van de bodemvruchtbaarheid en -kwaliteit. Ook in andere beleidskaders (GLB, Vlaams klimaatplan, houtkantenplan) wordt boerderijcompost naar voor geschoven als een belangrijke maatregel voor het verbeteren van bodemkwaliteit en koolstofopslag in landbouwbodems. Boerderijcompostering kan voor landbouwers met een beheerovereenkomst of ecoregeling ook een oplossing bieden om het maaisel te verwerken.

Er lopen al jaren proeven en projecten via oa. ILVO en Vlaco waardoor de nodige wetenschappelijke kennis er is en vanuit de betrokken partijen (landbouw en natuur) is er veel interesse om hier samen mee aan de slag te gaan. Het enige dat ontbreekt is een werkbaar regelgevend kader waardoor landbouwers en natuurbeheerders in heel Vlaanderen samenwerkingen kunnen opzetten. We roepen de overheid dan ook op om dit eindelijk in orde te maken.

Tekst: Naomi Breine (Natuurpunt Beheer Uitvoering) en Stijn Leestmans (Natuurpunt Beleidsmedewerker Landbouw)

Natuurpunt en Algemeen Boerensyndicaat (ABS) hebben de voorbije twee jaren samengewerkt om landbouw en natuur dichter bij mekaar te brengen, weg van de polarisatie, in het project Boer zoekt natuur, natuur zoekt boer. In dat kader is er veel kennis en ideeën uitgewisseld en acties uitgevoerd. Met deze reeks natuurberichten willen we een aantal goede voorbeelden van samenwerking en acties ruimer onder de aandacht brengen om de bredere toepassing te stimuleren. Deze samenwerking wordt ondersteund door de Vlaamse Landmaatschappij.

Afbeelding