Dag van de Natuur: beheer voor een betere natuur

Laten we van start gaan met een ontnuchterende vaststelling: oernatuur hebben we in Vlaanderen niet of nauwelijks nog. Onze natuur is erg divers: we hebben bossen, moerassen, heiden, graslanden,… Maar die zijn zonder uitzondering sterk beïnvloed door de mens, en dat gedurende de voorbije eeuwen. Slechts in enkele situaties zie je natuur ontstaan door natuurlijke, dynamische processen zonder menselijke invloed, bijv. duinvorming in de zeereep aan de Westkust. Al die andere natuurtypes worden als ‘halfnatuur’ beschouwd. Bloemrijke hooilanden werden eeuwenlang in stand gehouden door kleinschalig maaibeheer, heiden ontstonden door te kappen, te plaggen en te begrazen. Alle bossen in ons land zijn ooit gekapt, heraangeplant en/of beheerd geweest. Om een onaangetast oerbos te zien, moet je al naar Oost-Polen gaan.

De natuur is veranderd
Als er dus iets is wat we de voorbije eeuw niet gedaan hebben, is het wel ‘de natuur zijn gang laten gaan’. Ondanks al die menselijke bemoeienissen met het landschap vinden we in Vlaanderen een enorme biodiversiteit. Meer dan 35.000 soorten planten, dieren, zwammen,… vinden een thuis in de Vlaamse halfnatuur. Meer nog, veel van die soorten hebben zich gedurende eeuwen weten aan te passen aan het menselijk landgebruik veelal bepaald door de kleinschalige landbouw van onze voorouders. Denk maar aan weidevogels, vlinders en loopkevers die je enkel in de heide vindt, orchideeën die enkel in schrale graslanden gedijen,… De menselijke impact leidde tot een mozaïek aan leefgebieden waarin tal van soorten zich thuis voelen. Ongetwijfeld leefden die soorten hier ook al vooraleer er mensen waren. Maar toen vonden er nog grootschalige processen plaats, die zorgden voor dynamiek in het landschap: grote bosbranden, graasdruk door grote zoogdieren, rivieren die hun loop konden verleggen,… In kleine gebieden krijgen die dynamieken momenteel nauwelijks ruimte. Daarom proberen natuurbeheerders die dynamieken op kleine schaal weer na te bootsen en het kleinschalige beheer van weleer toe te passen in de versnipperde natuur die ons nog rest. Dat resulteert in een divers beheer: op de ene plek proberen we relictpopulaties van bedreigde heide- en graslandsoorten te versterken door hun leefgebied te vergroten (daar worden dan wel eens bomen voor gerooid), op andere plekken worden oude boskernen vergroot door aanplantacties aan de rand van die bossen. 

Natuur onder druk
Niet alleen zijn er de voorbije decennia veel hectaren natuur verloren gegaan, maar de resterende natuur staat onder druk door een slechte milieukwaliteit. Zo zien we dat de hoeveelheid stikstof in onze leefomgeving veel te hoog is voor bepaalde natuurtypes. Eeuwen geleden was stikstof een schaars goed waardoor veel dieren en planten zich hebben aangepast aan een stikstofarme omgeving, vooral op de zandgronden. Het gaat dan niet alleen over heidesoorten, maar ook over planten in graslanden of zelfs paddenstoelen in bossen (bijv. de hanenkam). Die soorten worden nu geconfronteerd met een overdaad aan stikstof  en onderdrukt door snelgroeiende soorten als brandnetels en grassen. Natuurbeheer is nodig om die nefaste effecten van stikstof te verzachten of te remediëren. Dat doe je bijvoorbeeld door te maaien (en maaisel af te voeren) in graslanden, of te plaggen in heidegebieden. 

Afbeelding

Hooien in de Hondsbossen (foto: Edgard Verhasselt).

Natuurbeheer is essentieel
Natuurbeheer is dus geen doel op zich, maar een middel om bijzondere natuur te behouden. Zonder onze inzet en die van de vele vrijwilligers, verdwijnt deze typische natuur van bij ons. En vele handen maken licht werk, daarom is de dag van de natuur het ideale moment om de biodiversiteit in onze gebieden weer een duwtje in de rug te geven. 

Meer info over de Dag van de Natuur vind je hier

tekst: Matthias Strubbe & Wim Veraghtert