De wasbeer, een nieuwe bewoner in de Hagelandse vallei?

Recent werden op waarnemingen.be in Kortijk-Dutsel de sporen van een wasbeer gemeld. Ook in de buurt van het ”Kasteel Van Tilt” te Holsbeek zou een wasbeer opgemerkt zijn. Het duidelijke bewijs van zijn aanwezigheid in onze regio kwam er toen het levenloze lichaam van een aangereden wasbeer werd aangetroffen naast de Rijksweg Aarschot – Sint-Joris-Winge.

Wie is nu die wasbeer?

Met zijn zwarte masker op zijn gezicht en zijn staart gemarkeerd met een opeenvolging van donkere en lichte ringen is de wasbeer makkelijk te herkennen. De wasbeer is ongeveer zo groot als een kat: 60 tot 100 cm van kop tot staart met een gewicht van 3 tot 9 kg.

Hij heeft een groot hoofd met kleine oren en een spitse snuit. Wie zijn pootafdrukken tegenkomt, kan zich moeilijk vergissen: met vijf lange, slanke tenen lijken het wel menselijke ‘klauwen’.

Waarom kiest de wasbeer de Hagelandse vallei als leefgebied?

De wasbeer heeft een groot aanpassingsvermogen. Zo kan hij gevonden worden in de tropische regio’s van Mexico of Midden-Amerika maar evengoed verder naar het noorden, zoals in Canada. Ook waardeert hij vooral de meer gematigde habitats van de Verenigde Staten. 

In Europa leeft de wasbeer in de buurt van bossen, rivieren, landelijke gebieden en landbouwgronden. Maar ook in stedelijk gebied treffen we de wasbeer aan waar hij prima kan gedijen in parken of in riolen. Als hij mag kiezen, geeft hij echter de voorkeur aan vochtige en koele bossen zoals de Hagelandse vallei.

Als woonplaats zal de wasbeer opteren voor een holle boom maar ook een grot, een garage of zelfs een open haard komen in aanmerking. ​

Waar komen de wasberen vandaan en hoe zijn ze hier terecht gekomen?

Hun levensverhaal deed me denken aan dit van de muskusrat. In de jaren 1930 kwam de soort via Hessen (Duitsland) in Europa terecht. Daar werden wasberen gefokt voor hun pels. Ook brachten Amerikaanse soldaten in de jaren ‘60, tijdens de Koude Oorlog, hun kleine ‘huisdieren’ mee toen ze door de NAVO naar Europese legerbasissen gestuurd werden. De soort kwam uiteindelijk op verschillende manieren in het wild terecht: door sluiting van de pelsdierfokkerijen, bij het vertrek van het Amerikaanse leger en mogelijk ook door opzettelijke uitzettingen voor de jacht. Zo heeft de wasbeer zich succesvol kunnen vestigen in verschillende Europese landen, waaronder België.  In Vlaanderen werden ze voor het eerst in de jaren ‘80 gespot in het noorden van Limburg, waar ze zich vandaag de dag op grote schaal verspreid hebben – al ontbreken hierover voorlopig exacte cijfers. En ook in de andere provincies duiken de eerste wasberen op. In Wallonië is geweten dat er ondertussen maar liefst 50.000 exemplaren leven. En dat allemaal in slechts een paar jaar tijd…

Wat met de voorplanting?

De meeste wasberen paren in de maand maart, al duurt het voortplantingsseizoen van februari tot juni. De jongen worden meestal in mei geboren. De mannelijke wasbeer is polygaam, wat betekent dat hij achtereenvolgens meerdere vrouwtjes zal bevruchten. Het vrouwtje daarentegen is monogaam en zal na de paring alle andere kandidaten afwimpelen.

Voor de opvoeding van de welpen staat het vrouwtje er alleen voor. Samen met haar kroost gaat ze ’s nachts op zoek naar voedsel en overdag delen ze hetzelfde hol. Mama wasbeer zal haar kroost al na enkele maanden leren hoe ze zelf moeten jagen, klimmen en zwemmen. Ze vormen een hechte gezinseenheid maar die lost op in het niets zodra er een nieuw nestje arriveert. De geslachtsrijpheid bij de vrouwtjes treedt op na één jaar, die van het mannetje wordt bereikt rond de leeftijd van twee jaar.  

Is de wasbeer een invasieve exoot?

Hoewel ze ongelooflijk schattig ogen hebben, zijn wasberen een erg invasieve soort die in België niet thuishoort.
Om aan een dier of plant een ‘invasief’ karakter toe te kennen, moet aan verschillende voorwaarden worden voldaan:

• de soort is uitheems
• de soort werd (moedwillig of per ongeluk) door de mens geïntroduceerd
• de soort verspreidt zich aan een snel tempo
• de soort brengt de inheemse natuur uit evenwicht en kan hieraan schade toebrengen

Aan de eerste drie voorwaarden is voldaan, zoals je hierboven al kon lezen.
Een eerste gevolg is dat wasberen niet als huisdier mogen gehouden worden en dierentuinen de dieren enkel mogen houden als ze speciale maatregelen nemen.

Hoe zit het met zijn impact op onze natuur? 

De wasbeer heeft hier weinig natuurlijke vijanden: enkel de vos, de hond en de wolf zien hem als prooi. Met het kleine aantal wolven in België is het nog maar de vraag in hoeverre zij effectief een invloed op het wasbeerbestand kunnen uitoefenen. 

Het voedingspatroon van de wasbeer is zeer gevarieerd maar kan toch een bedreiging vormen voor onze ecosystemen. Hij concurreert met bunzing en marter voor dezelfde prooien. Met zijn uitgesproken voorkeur voor amfibieën, weekdieren en zelfs bepaalde kleine grond-broedende vogels, is hij een gevreesd roofdier. De wasbeer kan mogelijk de overleving van de beekparelmossel ondermijnen. Dat is een kleine, inheemse zoetwatermossel die onderwerp is van verschillende Europese beschermingsprogramma’s. 

Daarnaast draagt de wasbeer parasieten en ziektes met zich mee die een mogelijk gevaar vormen voor mensen of andere dieren. Dan denken we aan de hondenziekte (ziekte van Carré), hondsdolheid (Rabiës) en de wasbeerspoelworm (Baylisascaris procyonis), een kleine worm die in uitzonderlijke gevallen tot hersenvliesontsteking kan leiden.

De wasbeer staat er ook om bekend regelmatig zijn neus eens in een hoop afval te steken. De inwoners van gebieden waar veel wasberen wonen, wordt daarom aangeraden om hun vuilnisbakken goed af te sluiten om de dieren niet aan te trekken. Hou er ook rekening mee dat wasberen agressief uit de hoek kunnen komen bij bedreiging, hoe schattig ze er ook uitzien. Het zijn absoluut geen huisdieren! 

Hoe moet het nu verder?

Alle landen van de EU zijn verplicht invasieve soorten te bestrijden. Het is natuurlijk ook belangrijk om vroegtijdig in te grijpen. Hoe langer men wacht, hoe ingewikkelder het probleem wordt. Maar de grote vraag is hoe je de wasbeer gericht kan bestrijden?

Afschieten is in elk geval geen goede manier gebleken. In Duitsland zitten naar schatting zo'n 1,5 miljoen wasberen. In 2019 werden er maar liefst 220.000 doodgeschoten door jagers. En alsnog groeide de populatie met 17 procent. Dus hoeveel je ook schiet, het heeft geen effect op het totale bestand.

Bovendien is een diervriendelijke oplossing toch altijd aangewezen. Daarom is er afgesproken de wasberen zoveel als mogelijk te vangen, onvruchtbaar te maken en aan de dierentuinen te bezorgen.

Het is dus belangrijk als men een wasbeer of zijn spoor ziet dit zo snel mogelijk te signaleren, bijvoorbeeld bij de politie zodat gespecialiseerde instanties zoals het natuurhulpcentrum in Oudsbergen (089 85 49 06) kunnen verwittigd worden. Deze diensten hebben de middelen om kort op de bal te spelen en bijvoorbeeld gericht vallen uit te zetten op die plaatsen waar de wasberen gesignaleerd zijn. Laten we hopen dat het wasberenbestand zo voldoende onder controle kan gehouden worden vooraleer de schade die ze kunnen aanrichten te groot dreigt te worden.

Michel Rabau