Distelvlinders vliegen van hier naar Senegal

Van Distelvlinders is al lang geweten dat het trekvlinders zijn die elk jaar van Afrika naar Europa vliegen. Niet bekend was van waar deze vlinders precies afkomstig waren en of ze die afstand afleggen in 1 keer of in verschillende generaties die elk een tussenstap nemen. En waar onze Distelvlinders in het najaar naartoe vliegen was helemaal onduidelijk. Recent onderzoek toont nu aan dat Distelvlinders die bij ons geboren worden in de zomer, in het najaar terugvliegen, tot over de Sahara, en daarbij afstanden afleggen tot 4000 km.

In tegenstelling tot de meeste vlindersoorten die de winter in winterslaap doorbrengen of als ei, rups of pop, planten Distelvlinders zich het hele jaar door voort. In de lente en zomer doen ze dat in Europa en in de herfst en winter in Afrika. Op die manier gebeurt de voortplanting steeds in regio’s die er op dat moment het meest geschikt voor zijn. Om dit te laten lukken, moeten elk jaar grote afstanden afgelegd worden, maar van waar naar waar de Distelvlinders vliegen was nooit aangetoond. In de winter worden ze zowel ten noorden (Maghreb) als ten zuiden (Sahel) van de Sahara waargenomen.

De Maghrebregio staat bekend als een winterse kweekvijver voor deze soort. Er werd lang vermoed dat de meeste Europese vlinders daar naartoe vliegen in het najaar en er zich een aantal generaties voortplanten om dan van daaruit opnieuw Europa te koloniseren in het voorjaar. Er was een hypothese dat een deel van onze vlinders ook naar de Sahel zou vliegen, maar dat werd nooit met zekerheid aangetoond.

Uit een observatiestudie in 4 landen ten zuiden van de Sahel bleek recent dat er vlinders uit het noorden aankwamen. Uit veld- en radarwaarnemingen bleek dan weer dat in de Maghreb in het late najaar ook vlinders uit het zuiden arriveren (noordwaartse trek over de Sahara in het najaar dus).

Dankzij gesofisticeerde analysetechnieken kon nu hun hele reisverhaal worden ontrafeld. Door stabiele waterstofisotopen in de chitine in de vleugels te analyseren, kon de geboorteregio van elke vlinder achterhaald worden. Meer dan 300 distelvlinders, gevangen op een hele reeks locaties tussen Engeland en Ethiopië, werden op die manier onderzocht. Hiermee kon voor het eerst onomstotelijk bewezen worden dat de vlinders die in de herfst ten zuiden van de Sahara verschijnen inderdaad Europese roots hebben. Distelvlinders zijn dus in staat om meer dan 4000 km te overbruggen.

Ze maken tijdens deze trektocht gebruik van stevige winden op grotere hoogte. Hun snelheid bedraagt daarbij zo’n 45 km per uur, waardoor ze, bij een constante vlucht een dergelijke afstand op een viertal dagen zouden kunnen afleggen. Van deze soort is geweten dat ze bij warm weer zelfs ’s nachts vliegt.

Afbeelding

Bij het oversteken van de Sahara volgen ze dezelfde strategie als vogels: overdag rusten in de schaduw (om het vochtverlies te beperken) en ’s nachts verder trekken. (foto nabij Nouakchott (Mauritanië) 10-10-2003: Marc Herremans)

Uit het onderzoek blijkt dat ze dit ook in omgekeerde richting doen. Ongeveer een vijfde van de distelvlindergemeenschap die zich in herfst en winter in de Maghrebregio bevindt, bestaat uit exemplaren afkomstig uit subtropisch Afrika, die dus al opnieuw de Sahara overstaken.

De ontwikkeling van ei tot vlinder verloopt in het subtropische Sahelklimaat dubbel zo snel als in West-Europa: de cyclus kan er op twee weken tijd voltooid worden. De omstandigheden in de Sahelregio zijn echter maar korte tijd geschikt voor de vlinders, zodat vers uitgeslopen vlinders er al snel moeten vertrekken, op zoek naar betere oorden. Niet elk jaar slagen de vlinders erin om de juiste omstandigheden te treffen maar als het lukt, kan dit tot enorme aantallen vlinders leiden.

Dit kan de grote verschillen in het aantal Distelvlinders tussen jaren verklaren. Zo arriveerden in 2009 miljoenen Distelvlinders in Europa, terwijl er in andere jaren nauwelijks te vinden zijn. Maar door het risico te spreiden over verschillende streken, blijft de Distelvlinder elk jaar overleven.

Tekst: Wim Veraghtert & Wouter Vanreusel, Natuurpunt Studie
Foto's: Francois Van Bauwel & Marc Herremans

Meer over het onderzoek