Dit was 2023 voor onze zoogdieren

Het jaar 2023 bracht voor zoogdieren veel droevig nieuws, met veel dode dieren en populaties die onder druk staan. Maar gelukkig waren er ook enkele hoopvolle verhalen, zoals de opmars van de boommarter en de wolf die naast Limburg, ook in de Noorderkempen gevestigd is. Dit was 2023 voor onze zoogdieren!

Gewone vinvis in Antwerpse haven

Op 29 augustus 2023 werd een dode gewone vinvis aangetroffen in het Deurganckdok in de Antwerpse haven. Het kadaver werd door een kraanschip uit het water getild. De autopsie bevestigde dat het dier om het leven kwam door een aanvaring, en in de haven werd binnengebracht op de boeg van een schip. Er werden bloeduitstortingen aangetroffen ter hoogte van de borstvin, en de wervelkolom was op die locatie ook gebroken. Het ging om een jong mannetje van 10,5 m lang en ongeveer 8-9 ton zwaar. Het dier was niet gezond, er werden nogal wat parasieten aangetroffen en de speklaag was erg dun. De autopsie werd uitgevoerd door medewerkers van de universiteiten van Gent, Antwerpen en Luik, en de civiele bescherming zorgde voor technische ondersteuning, in samenwerking met de Haven van Antwerpen. Door het drukke scheepsverkeer in onder meer de Golf van Biskaje en de Middellandse Zee zijn aanvaringen met grote walvisachtigen niet ongewoon. Ook in 2009 kwam een vinvis van twintig meter na een aanvaring terecht in de haven van Antwerpen. In 2015 gebeurde hetzelfde in de haven van Gent, met een vinvis van elf meter.

Wolven en ontsnippering

2023 werd opnieuw een jaar met veel aangereden wolven. Het zijn doorgaans  de ietwat onvoorzichtige welpen van het wolvenkoppel Noëlla en August die omkomen. Maar in de zomer van 2023 viel wolf August ten prooi aan het verkeer. Het alfamannetje van de Limburgse roedel kwam bovendien om het leven op de N76 in Oudsbergen, een zwarte vlek op de kaart wat betreft aanrijdingen met wilde dieren. Langs de N76 ligt een ecoraster maar vlak bij de plek waar wolf August werd aangereden, was een opening in het ecoraster voorzien voor ruiters en hun paarden. Ook de gebruikte wildroosters langs de N76 zijn niet overal geschikt voor wolven. Op die manier geraken wolven toch nog door het ecoraster en kunnen ze de weg oversteken. Er werd op de plek van de opening nu een draaipoort geïnstalleerd. Er zijn in 2023 in totaal vijf wolven omgekomen in het verkeer: naast August ook twee jongen van het nest van 2022 en 2 jongen van het nest van 2023. Dit toont nog maar eens de noodzaak om sterk in te zetten op ontsnippering en om veilige mogelijkheden te voorzien voor wilde dieren om zich door het landschap te bewegen. Heb je een aangereden wild dier gezien? Geef dit dan door via www.waarnemingen.be. Deze informatie helpt beleidsmakers om gericht ontsnipperingsmaatregelen te nemen.

Invasie van de wasbeer

De laatste jaren is de wasbeer aan een stevige opmars bezig in Vlaanderen. Vooral in Limburg, Antwerpen en Vlaams-Brabant neemt hij sterk in aantal toe, en vorig jaar kwamen er veel meldingen van waarnemingen binnen. Deze invasieve exoot hoort niet thuis in de Vlaamse natuur. Wasberen zijn omnivoren en voeden zich zowel met vruchten en granen als met allerlei kleine vogels, zoogdieren, amfibieën en ongewervelden. Onze inheemse soorten zijn niet opgewassen tegen de wasbeer en kunnen zich niet beschermen tegen hem. Wasberen hebben hierdoor een negatieve impact op onze inheemse fauna, maar kunnen ook economische schade veroorzaken, bijvoorbeeld aan voedselvoorraden in gebouwen. Ze zijn ook erg behendig en kunnen voorwerpen manipuleren met hun handige poten. Hierdoor is het niet eenvoudig om maatregelen te nemen om wasberen te verhinderen gebouwen te betreden, zoals voor steenmarter wel mogelijk is. Bovendien kan een wasbeer ook ziektes en parasieten overdragen op mensen. Alles samen zorgt dat ervoor dat dit kleine roofdier een bedreiging vormt. Voorlopig is het dier nog niet officieel gevestigd in Vlaanderen en houdt het Agentschap voor Natuur en Bos samen met het Instituut Natuur- en Bosonderzoek (INBO) de situatie goed in de gaten. Kom je ooit zelf een wasbeer tegen? Geef dan zeker je waarneming in op www.waarnemingen.be.

Boommarters doen het goed

De laatste vijftien jaar is de soort aan een heuse opmars bezig in Vlaanderen. Het grootste deel van de Vlaamse populatie leeft in de provincie Antwerpen. Vooral in de regio Kalmthout-Kapellen-Brasschaat lijkt de populatie groot en robuust te worden. Om meer te weten te komen over de nest- en rustplaatsen van boommarters, werden vorig jaar tien nestkasten in en rond Kalmthout opgehangen om na te gaan of deze door de boommarters gebruikt zouden worden. Na minder dan vier maanden was de eerste nestkast al bewoond door een boommarter; na amper negen maanden zijn meer dan de helft van de nestkasten minstens eenmaal bezocht. Een enorm succes! Nu is het spannend afwachten of er ook jongen geboren zullen worden in de kasten. Daarvoor is het wachten tot maart 2024 (of de jaren nadien). 

Een speciale nestkast blijkt wel niet noodzakelijk te zijn voor de dieren. In het provinciaal domein Prinsenpark in Retie werd door medewerkers van de Provincie Antwerpen in het voorjaar van 2023 een nest boommarters ontdekt in een bosuilenkast: een moeder met drie jongen (klik hier voor het filmpje). De nestkast werd oorspronkelijk geopend om de bosuilen te ringen. De kast werd nadien niet meer geopend om verstoring van de boommarters te vermijden. Er werden rondom de nestkast wildcamera’s geplaatst. Op de beelden van de wildcamera's werden (in mei) maar 2 jongen gezien, samen met de moeder. De provincie Antwerpen, die het gebied beheert, zal in 2024 aan de slag gaan met het ophangen van speciale nestkasten voor boommarters.

Otter 

Ook al is de otter weer aanwezig in Vlaanderen, het blijft niet eenvoudig om het dier tegen te komen, of zijn aanwezigheid vast te stellen via sporen. Toch is hij aan een rustige, geleidelijke opmars bezig. Vooral in de regio van het Waasland, met de rivieren Schelde, Rupel en Durme als uitvalsbasis, wordt de otter regelmatig opgemerkt op cameravalbeelden. Dat is goed nieuws want de otter is een zogenaamde paraplusoort: zijn aanwezigheid in een gebied toont aan dat de omgeving ook geschikt is voor andere soorten. Otters leven hoofdzakelijk van vis, en een goede waterkwaliteit is dus onontbeerlijk. We geven de rivieren ook steeds meer de ruimte, wat ook goed is om de natte en droge periodes op te vangen.  De voorbije jaren kwamen er steeds minder vervuilende stoffen in de waterlopen terecht. Hierdoor is de kwaliteit van de Vlaamse waterlopen verbeterd, en kregen fauna en flora meer kansen. Maar die verbetering vlakt de laatste jaren af. Bovendien worden de vooropgestelde Europese waterkwaliteitsdoelen nog lang niet overal gehaald en vormt een beperkt aantal gevaarlijke stoffen (PFOS, iemand?) nog steeds een wijdverspreid probleem. Vooral de waterkwaliteit in landbouwgebied blijft ondermaats. Te veel stikstof en fosfaat is één van de grootste bedreigingen voor de natuur. Strengere maatregelen zijn absoluut nodig.

Wat brengt 2024 voor onze zoogdieren?

Wordt 2024 een jaar zonder wolvenpups in Vlaanderen? Na het overlijden van August, heeft de Limburgse roedel geen mannetjeswolf meer. De laatste weken zagen onderzoekers van het INBO op cameravalbeelden Noëlla steeds op haar eentje het territorium lopen markeren. Er is (nog?) geen sprake van een nieuw mannetje dat Noëlla het hof maakt. Ook wolvin Emma, die in de Noorderkempen gevestigd is, heeft momenteel geen partner. De mannetjeswolf die een tijdje met haar optrok, is ondertussen verdwenen. Ook een tweede mannetje dat even met haar optrok, zou nu niet meer in beeld zijn. Het paarseizoen van de wolven vindt plaats in februari. Het is dus afwachten  of er nog een nest wolven geboren wordt in de lente, in één of beide wolventerritoria.

Auteur: Sanne Ruyts (Natuurpunt Studie)