Een veiliger luchtruim voor vogels

De cijfers

Een overzichtsrapport van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) uit 2015 stelt dat een windturbine in Vlaanderen bij vogels gemiddeld 21 aanvaringsslachtoffers per jaar maakt. Er zijn momenteel 680 operationele windturbines in Vlaanderen met een totaal vermogen van 1738 MW, goed voor een geschatte jaarlijkse dodentol van ca. 14.000 vogels. 

Ook voor aanvliegingen met hoogspanningslijnen zijn er cijfers. In Nederland wordt het aantal ‘aanvliegslachtoffers’ op jaarbasis geschat op 750.000 - 1.000.000 (op een totaal van 4.600 km aan hoogspanningslijnen) en volgens een recente studie zou ook de dodentol in België aanzienlijk zijn: alleen al voor watervogels wordt op jaarbasis het aantal slachtoffers in ons land geschat op ruim 600.000 ex.  

Risicoatlas

Netbeheerder Elia is in België verantwoordelijk voor een netwerk van 8.781 km elektriciteitsverbindingen. 5.614 km van deze hoogspanningslijnen loopt bovengronds. Op vraag van Elia brachten Natuurpunt, Natagora en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) in een risicoatlas de plaatsen met de hoogste aanvliegrisico’s voor vogels in kaart. De risicoatlas is gebaseerd op een enorme hoeveelheid data die in de periode 2009 - 2019 vooral door vrijwilligers werden ingezameld.

Deze risicokaart toont welke van de bestaande luchtlijnen uit het Belgische hoogspanningsnetwerk de grootste impact kunnen hebben door aanvliegingen van aanvlieggevoelige en/of zeldzame Rode Lijst-soorten.

75% tot 95% minder slachtoffers

Uit de risicoatlas blijkt dat 5,8% van alle Belgische hoogspanningslijnen een risicoscore heeft groter dan 80. Deze lijnen zouden dan ook prioritair bebakend moeten worden. Elia heeft intussen al 140 km van de gevaarlijkste lijnen bebakend (o.a. in Brugge (WVL), Harchies, Kallo (OVL), Kluizen (OVL), Marionville en Wintam (ANT)). Uit een monitoringsstudie, waarbij een erg risicovolle hoogspanningslijn in Noordschote werd opgevolgd voor en na de bebakening, bleek dat het aantal draadslachtoffers (afhankelijk van de soort) gedaald was met 75% tot 95%. Of hoe het wél degelijk mogelijk is om het luchtruim veiliger te maken voor vogels.

In België werden de meeste luchtlijnen tot nog toe bebakend met FireFly’s (l), dubbele vogelkrullen (m) en Avispheres (r). 

Life Safelines4Birds

De komende 6 jaar zal het Europese LIFEproject SafeLines4Birds verder werken op de veiligheid van hoogspanningslijnen voor vogels. Dit gebeurt in samenwerking met partners zoals Elia, Natagora en andere partners uit Duitsland, Frankrijk, Portugal en de Verenigde Staten.

Het project zal uitzoeken hoe het bovengrondse elektriciteitsnetwerk nog veiliger gemaakt kan worden voor vogels. Het project focust op 13 prioritaire soorten. in België zal vooral gewerkt worden rond ooievaar, zwarte ooievaar, houtsnip, wulp en kievit. Eén van de doelstellingen is alvast om het aanvliegrisico te verlagen door te onderzoeken hoe de bestaande bebakening geoptimaliseerd kan worden. Kunnen bakens op een efficiëntere manier aangebracht worden (sneller, goedkoper, veiliger)? Bieden drones hiervoor een oplossing? De eerste test met drones is intussen al uitgevoerd in Belgïe.

Door FireFfly’s aan te brengen met drones kan er veel efficiënter en goedkoper worden gewerkt, zeker op moeilijk toegankelijk terrein

Daarnaast zullen ook nieuwe technieken uitgetest worden waarbij hoogspanningslijnen met ultraviolet licht worden beschenen. Deze ACAS-techniek (Avian Collision Avoidance System) werd al gebruikt in de Verenigde Staten en is er vooral op gericht om hoogspanningslijnen ook ’s nachts beter zichtbaar te maken voor aanvlieggevoelige soorten. Deze techniek resulteerde in een daling van 98% aanvliegingen door Canadese kraanvogels. De tests in het kader van Life SafeLines4Birds, hebben tot doel  om het aantal aanvliegslachtoffers van soorten die vooral in schemerduister en ’s nachts vliegen, drastisch te verlagen. In België zal o.a. onderzocht worden hoe houtsnippen en watervogels reageren op deze ‘ultraviolette’ luchtlijnen.

Foto: Hoogspanningslijn met ACAS-techniek. Het ultraviolette licht is niet zichtbaar voor de mens. Dit is een simulatie van wat de vogel ziet.

Bij de uitvoering van dit Life-project zal de risicoatlas een belangrijke rol spelen, zowel bij het bepalen van testlocaties als bij de bebakeningsplanning van Elia, die tijdens het project 20 km risicovolle lijnen zal voorzien van ca. 1.800 bakens. Bovendien wil men met het Life-project ook meer gegevens verzamelen rond vogelslachtoffers. Hiervoor zal in België verder worden ingezet op de  promotie van het systeem om draadslachtoffers in te voeren in www.waarnemingen.be.

Samen voor een veiliger luchtruim

Om ons drukke luchtruim veiliger te maken is het van belang dat natuurverenigingen en grote, economische spelers (i.c. uit de sector van energiedistributie) samenwerken. Durven samenwerken heeft in dit project alvast geleid tot een verlaagde impact op het aantal vogelslachtoffers in ons land. Er is nog heel wat werk aan de winkel maar de eerste belangrijke stappen zijn gezet.

Tekst: Dominique Verbelen (Natuurpunt Studie)

Hoofdfoto: Een aantal slachtoffers gevonden onder Belgische hoogspanningslijnen (van linksboven naar rechtsonder): kolgans, stormmeeuw, wilde eend, houtsnip, kievit, woudaap.

LIFE Safelines4Birds wordt gefinancierd door de Europese Commissie. Bekijk hier de andere LIFEprojecten waar Natuurpunt deel van uitmaakt.