Focus op lichthinder

In vergelijking met klimaatverandering of vermesting lijkt lichtpollutie misschien een mineur milieuprobleem. Maar de effecten van lichtvervuiling zijn sterk onderschat. Steeds meer onderzoeken tonen aan hoe het gebrek aan nachtelijke duisternis door een overdaad aan kunstlicht verstorend werkt voor mens én natuur.

Het einde van de zomer, fijne tijd om nog te genieten op het terras. Rond zonsondergang komen de vleermuizen overvliegen en kort daarna worden de eerste sterren zichtbaar aan de hemel.

Eerst de helderste sterren, vooral in het oosten (weg van de zonsondergang), daarna over de hele hemel. Als je geluk hebt (misschien ben je nog op reis) of woon je ver van een stadscentrum, dan komen er steeds sterren bij en zou je er meer dan 3000 kunnen zien. Heb je minder geluk (zoals de meesten onder ons in Vlaanderen) dan zie je er misschien een paar honderd.

Sterren zien we als het donker wordt, maar als het niet donker genoeg wordt, kunnen we de zwakkere sterren niet zien. En in Vlaanderen, en bij uitbreiding grote delen van Europa, is er zoveel kunstmatig licht, dat we heel veel sterren niet meer kunnen zien. Ze worden overstraald door kunstlicht.

En dan moeten we niet alleen wijzen naar de verlichting van de straten, maar ook naar parking- en sportveldverlichting, naar verlichting in tuinen, opritten, op bedrijventerreinen. Alles baadt tegenwoordig in het licht als we ’s nachts de baan op gaan.

Moet dat? Niet alle verlichting hebben we ’s nachts nodig. Omwille van veilige verplaatsingen of een veilig gevoel op straat is licht soms wel aangewezen, maar veelal heeft het licht ’s nachts weinig zin. Wie geniet om middernacht nog van een verlichte tuin, of gaat dan bij de plaatselijke supermarkt inkopen doen? Ook op straat is het dan zo rustig dat niet alle verlichting zou moeten blijven branden. Bovendien is verlichting soms slecht geplaatst, of voorzien van slechte armaturen, waardoor heel wat omgeving onnodig verlicht wordt. 

We verspillen dus veel energie aan het onnodig verlichten van onze omgeving. Echter, niet alleen onze portefeuille of ons zicht op de sterren ondervindt hinder van het vele licht. Heel wat dieren worden ook gehinderd. In de volgende edities gaan we hier verder op in.

Hinder door verlichting

Verlichting kan heel wat hinder veroorzaken. Zoals gesteld heeft dit een impact op de zichtbaarheid van sterren. Sommige wetenschappers lossen dit op door hun instrumenten naar donkere locaties te verhuizen (Chili, Canarische Eilanden, …), maar dat lukt niet voor iedereen. Naast het wetenschappelijke, ondervinden we ook een culturele aantasting. Kennen we nog veel verhalen over de sterren? Voelen we nog een verbondenheid of vinden we nog inspiratie door ’s nachts omhoog te kijken? Dat is heel sterk afgenomen. Nochtans heeft de mensheid millennia inspiratie opgedaan door naar het nachtelijke zwerk te turen: sterrenbeelden, mythen, fabels, maar ook rotstekeningen, schilderijen, verhalen en muziek, … Dat zijn we nu verleerd doordat we die sterrenhemel niet meer ervaren.

Naast wetenschap en cultuur is gezondheid een belangrijke derde maatschappelijke pijler waarop licht of lichthinder een impact heeft. De voorbije 20 jaar zijn heel wat studies uitgevoerd over de impact van kunstmatige nachtelijke verlichting (ALAN, artificial light at night) op de gezondheid van de mens. Recent werd een literatuurstudie opgemaakt door het Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH) om deze studies naar een hedendaagse Vlaamse context te vertalen. Deze studie is niet mis te verstaan. Impact op slaap (slapeloosheid), stress, zwaarlijvigheid werden aangetoond maar verlichting wordt ook gelinkt aan kankerontwikkeling. Er is niet aangetoond dat nachtelijke verlichting kanker veroorzaakt, wel is gevonden dat het mogelijk kankerontwikkeling kan beïnvloeden (versterken).

Als we dit allemaal bekijken, dan zou een zorgvuldige omgang met verlichting geen breinbreker mogen zijn. Echter, wij mensen hebben ook nood aan die verlichting. We voelen ons veiliger als we rondom ons kunnen zien. We kunnen er onze dagactiviteiten langer mee uitvoeren. We kunnen ons geen leven zonder verlichting meer inbeelden. Dat hoeft ook niet. Wat wel nuttig zou zijn, is een zorgvuldiger gebruik van verlichting. Met meer aandacht voor de noden, maar ook voor de nadelen of de hinder, niet alleen voor de mens (zie hierboven), maar ook voor de fauna en flora (zie latere berichten).

En kunnen we hier zelf iets aan doen? Jazeker, ook dat zullen we nog aan bod laten komen in deze reeks van natuurberichten..

Dit weekend gaan de Vlaamse Sterrenkijkdagen door. Kijk hier waar je in jouw provincie terechtkan: https://www.vvs.be/subsite/sterrenkijkdagen/start-0 

Tekst: Stijn Vanderheiden (vzw leve(n)de nacht)