Groene Lijst kijkt ook naar het effect van beschermingsmaatregelen en volledig herstel van een soort
Rode Lijsten zijn lijsten met daarop de bedreigde dier-, planten- en schimmelsoorten. Die bedreiging kan gaan van ’bijna in gevaar’ tot ‘ernstig bedreigd’. Ze spelen een belangrijke rol bij de bescherming van soorten. Niettemin ontbrak een gestandaardiseerde methode om de voortuitgang naar volledig herstel van een soort te bepalen. Daarom ontwikkelde de IUCN (International Union for the Conservation of Nature) de ‘Groene Lijst’ als een nieuw component van de Rode Lijst van Bedreigde Soorten, die een meer compleet verhaal vertelt van de bescherming van een individuele soort. Het doel is niet enkel om een soort te behouden voor uitsterven maar ervoor te zorgen dat een soort zich volledig herstelt en terug zijn rol in het ecosysteem kan vervullen.
Er zijn verschillende Rode Lijsten, naast de officiële Vlaamse of Waalse Rode Lijsten, bestaat er ook een Europese Rode Lijst of een IUCN Rode Lijst van een soort op wereldschaal. Deze laatste Rode Lijsten kijken naar de wereldwijde populatie. Deze Rode Lijsten geven veel inzicht en spelen sinds hun introductie in 1964 een belangrijke rol bij de prioritering van de bescherming van soorten. De Rode Lijst is echter maar een deel van het verhaal.
In hoeverre dieren afhankelijk zijn, of geprofiteerd hebben van, bescherming is niet uit de Rode Lijst af te lezen. Dat kan verwarrend zijn, zo is de steenmarter op de recente Rode Lijst als “momenteel niet in gevaar” geclassificeerd. Hieruit zou je kunnen afleiden dat bescherming niet nodig is. Dat klopt niet, de steenmarter doet het zo goed in Vlaanderen juist doordat hij beschermd is. We zien dat deze soort “momenteel niet in gevaar” is doordat de bescherming werkt. Andersom zijn er soorten ernstig bedreigd waarvoor geldt dat ze er zonder actieve bescherming waarschijnlijk niet meer geweest zouden zijn.
Daarnaast kan een plant- of diersoort niet bedreigd zijn maar wel uit een groot deel van zijn verspreidingsgebied verdwenen zijn. Deze soort speelt dan vrijwel geen rol meer in de ecosystemen waar hij thuishoort en is functioneel verdwenen. De Rode Lijst geeft dit niet weer maar een verder herstel is dan wel gewenst.
Nieuwe methode
IUCN heeft een methode ontwikkeld om zowel de huidige status als de rol van bescherming in het verleden en de potentie in de toekomst in kaart te brengen. Deze methode is door verschillende organisaties van soortexperts, waaronder het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek en de Nederlandse Vlinderstichting, getest en deze resultaten zijn net gepubliceerd. Deze nieuwe methode zet de Rode Lijst in een beter perspectief.
Ten eerste wordt ingeschat in hoeverre het voorkomen van een soort afgenomen is in vergelijking met de natuurlijke situatie (de tweede balk) en vervolgens zijn verschillende aspecten van bescherming gekwantificeerd.
Groene Lijst grijze walvis (Bron: IUCN/Re:wild)
De grijze walvis is niet bedreigd maar er zijn er veel minder dan voor de walvisvaart, uit de Atlantische oceaan zijn ze zelfs volledig verdwenen, daarom is de status “least concern” (thans niet bedreigd) maar wel “largely depleted” (sterk afgenomen). De huidige status is voor een aanzienlijk deel te danken aan bescherming (Conservation Legacy) en de soort is ook nu nog in zekere mate afhankelijk van bescherming (Conservation Dependence). Er is op korte termijn weinig verbetering te verwachten, onder andere door de lange generatietijd (Conservation Gain) en de potentie op de lange termijn is ook beperkt (Conservation Potential) doordat deelpopulaties zoals die in de Atlantische oceaan verdwenen zijn. Met alleen de Rode lijst lijkt er niks aan de hand te zijn maar met deze extra informatie is het minder rooskleurig, deze soort is nu veel zeldzamer en zal zich maar traag en niet volledig kunnen herstellen.
Groene Lijst rivierrombout (Bron: IUCN/Re:wild)
De rivierrombout is een positiever verhaal. Deze soort was uit een groot deel van zijn verspreidingsgebied verdwenen en erg zeldzaam geworden, maar is door betere regelgeving en de verbetering van de waterkwaliteit zo goed als volledig hersteld. Dat hij nu weer veel algemener is, is beperkt aan gerichte bescherming te danken. Het is eerder te danken aan de regelgeving, bedoeld om onze natuur en het milieu te beschermen. Als deze regelgeving afgezwakt wordt, zou deze typische soort van rivieren weer kunnen verdwijnen. De soort is dus zeker afhankelijkheid van bescherming. Potentie voor verder herstel is er op wereldschaal niet echt. De rivierrombout is vrijwel overal terug waar hij vroeger voorkwam. Niettemin zijn er in Vlaanderen nog heel wat potentiële waterlopen, zoals de Bovenschelde, Leie, Nete ... waar de soort nog niet voorkomt.
Groene lijst Californische condor (Bron: IUCN/Re:wild)
De Californische condor is een voorbeeld van het andere uiterste, ernstig bedreigd en er zijn er nog maar heel weinig over. Dat ze er nog zijn is volledig aan beschermingsactiviteiten te danken en daar zijn ze nog steeds van afhankelijk. Op korte termijn zullen ze zich niet herstellen maar op lange termijn is herstel wel mogelijk. Een soort waarvoor in Vlaanderen een vergelijkbare situatie geldt, is de Kempense heidelibel, al zal die veel sneller kunnen herstellen indien er voldoende habitat gecreëerd wordt.
De Rode Lijst-status geeft geen inzicht in de rol die bescherming heeft gehad en zal hebben voor een plant- of diersoort. Door alleen naar Rode Lijsten te kijken, loop je het risico onterecht in te schatten dat bescherming niet nodig is of geen zin heeft gehad. De aanvullende “Green Status” indicatoren geven dat inzicht wel. Hiermee kan een betere routekaart voor bescherming en herstel van soorten getoond worden. Daarnaast brengt het ook de successen van bescherming in beeld.
Tekst: Geert De Knijf (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek – INBO) en Roy van Grunsven (De Vlinderstichting)
Illustraties: IUCN/Re:wild
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief