Hoe is het gesteld met onze akker- en weidevogels?

Dat akker- en weidevogels onder druk staan is bekend. Omdat hoogproductieve landbouw geen leefbaar habitat voor hen biedt, liggen deze soorten in belangrijke mate aan een infuus via beheerovereenkomsten. Die zijn vrijwillig en beperkt in looptijd, waardoor het lot van deze soorten in handen ligt van tijdelijke engagementen door landbouwers. Recent berichtte de Vlaamse Landmaatschappij dat na vele jaren van toename de oppervlakte van de beheerovereenkomsten voor soortenbescherming daalde met 853 hectare of 16%. Is dit een probleem of niet?

Het gaat al een hele tijd zeer slecht met onze akker- en weidevogels, laten we ze voor de gemakkelijkheid landbouwsoorten noemen. Door de algemene broedvogelmonitoring in Vlaanderen (ABV) kunnen we jaarlijks volgen hoe het staat met de broedvogelindex van de algemene broedvogels. De landbouwsoorten fluctueerden in de periode 2007-2012, waarna een significante afname volgde. In 2022 namen bijna alle soorten af, vooral bij wulp en graspieper was er een forse daling. De afname van landbouwsoorten in Vlaanderen is al decennialang aan de gang en past in een veel wijdere, Europese trend.

Zo liggen de aantallen van de landbouwsoorten in Vlaanderen 29% lager in vergelijking met 15 jaar geleden. Heel wat soorten, zoals bijvoorbeeld grutto en grauwe gors, zijn ondertussen zo zeldzaam geworden dat ze niet meer worden opgepikt via het meetnet van de ABV-tellingen. Daarom loopt in het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) een proefproject met een apart meetnet voor akkervogels. 

Hulpmiddelen 

Vanaf 2000 worden de vrijwillige vijfjarige beheerovereenkomsten (BO) van de Vlaamse Landmaatschappij ingezet om het tij te keren. Vanaf dit jaar komen daar ook nog ecoregelingen bij van het Departement Landbouw en Visserij. Ecoregelingen zijn jaarlijkse overeenkomsten die landbouwers kunnen aanduiden op hun perceelsregistratie en omvatten bijvoorbeeld aanleg van buffer- en bloemenranden, behoud blijvend grasland, voorjaarsbraak of vruchtafwisseling met vlinderbloemigen. 

Vanuit het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) zijn diverse soortbeschermingsprogramma’s (SBP) opgestart voor zowel weide- als akkervogels. Daarin zijn wel duidelijke doelen opgenomen voor populatieherstel, maar in de praktijk steunen deze programma’s bijna volledig op de vrijwillige maatregelen van beheerovereenkomsten en ecoregelingen. 

bron: INBO

Ondanks vrijwillige maatregelen toch een dalende populatie

Tussen 2010 en 2020 nam de oppervlakte akkers en graslanden onder beheerovereenkomst voor soortenbescherming sterk toe. Toch vertonen de populaties weide- en akkervogels een dalende trend. Verschillende factoren werken dit in de hand: het gebrek aan goed ingerichte leefgebieden met zowel permanent habitat als tijdelijke maatregelen met hoge effectiviteit, blijft volgens experten de hoofdoorzaak. Met andere woorden, de oppervlakte van de maatregelen moet drastisch naar omhoog en ook de effectiviteit moet beter. In het SBP akkervogels wordt vooropgesteld om in de meest kansrijke akkervogelgebieden minimum 7 à 8 % akkervogelvriendelijke maatregelen aan te leggen om herstel van populaties te verkrijgen. Door de recente daling van het aantal beheerovereenkomsten voor soortenbescherming (-16%) komen deze oppervlaktedoelen in het gedrang.  

Vanaf 2023 heeft minister Demir beslist om enkel nog beheerovereenkomsten toe te staan in gebieden in functie van soorten. Dat betekent dat sommige landbouwers geen overeenkomsten meer kunnen afsluiten omdat ze niet in soortenrijk gebied liggen. Dat verklaart mede de lagere aantallen deelnemende landbouwers en het lagere totaal oppervlakte beheerovereenkomsten. 

Alle nieuwe beheerovereenkomsten zullen zo maximaal ingezet worden in functie van soorten die ons Vlaams landbouwlandschap op één of andere manier gebruiken. Het zal nodig zijn, maar zijn vrijwillige maatregelen genoeg? In een volgend natuurbericht gaan we hier dieper op in.

Tekst: Stijn Leestmans (Natuurpunt Beleidsmedewerker Landbouw)

Natuurpunt en Algemeen Boerensyndicaat (ABS) hebben de voorbije twee jaren samengewerkt om landbouw en natuur dichter bij mekaar te brengen, weg van de polarisatie, in het project Boer zoekt natuur, natuur zoekt boer. In dat kader is er veel kennis en ideeën uitgewisseld en acties uitgevoerd. Met deze reeks natuurberichten willen we een aantal goede voorbeelden van samenwerking en acties ruimer onder de aandacht brengen om de bredere toepassing te stimuleren. Deze samenwerking wordt ondersteund door de Vlaamse Landmaatschappij.