Hoe klimaatbestendig zijn onze bossen?

DOSSIER DROOGTE

Onze natuur heeft het zwaar. Dit is al het vijfde droge voorjaar in zes jaar tijd. Samen met wetenschappers en experten bekijkt Natuurpunt het effect van die droogte op onze natuur. Welke soorten lijden hier het meest onder en zijn er ook oplossingen? Volg het Dossier Droogte

Hoe klimaatbestendig zijn onze bossen?

De klimaatverandering is geen goed nieuws voor onze bossen: niet alleen zijn ze vaker onderhevig aan hevige stormen soms in combinatie met zware regens; er zijn ook veel vaker langere droogteperiodes, vooral in het voorjaar en de zomer. Zijn onze bossen wel bestand tegen droogte en/of hitte? Welke boomsoorten zouden het wel eens lastig kunnen krijgen? En planten we nog wel de juiste bomen?

Of een bos bestand is tegen droogte en/of hitte hangt van veel factoren af zoals bodemtype: leembodems houden meer bodemvocht vast dan zandbodems. Maar ook leeftijd (oude bossen hebben vaak een diepere humuslaag die het vocht ook beter kan vasthouden en grootte (als het bos voldoende groot is kan het centraal in het bos zijn eigen microklimaat in stand houden, waar het koeler en vochtiger is dan aan de rand van het bos spelen een rol. Grote bossen zijn dus beter bestand dan kleine versnipperde bossen. Tenslotte heb je ook nog de samenstelling van het bos: sommige boomsoorten zijn gevoeliger voor droogte dan andere, weer andere zijn dan weer gevoeliger voor ziektes. Een gemengd bos biedt daarom de beste garanties om weerstand te kunnen bieden bij grote droogte

Onze bossen in Vlaanderen zijn echter vaak klein en versnipperd, liggen vooral op zandgronden, zijn vaak jong en worden in veel gevallen gedomineerd door één boomsoort.  Dus ja, onze bossen zijn extra gevoelig voor droogte, maar neen, het bos zal niet verdwijnen. Maar we kunnen het bos wel een handje helpen door te zorgen voor meer grote, aaneengesloten bossen, betere buffering van de bestaande bossen door er een extra bosgordel als een beschermende jas omheen te leggen. Ook een meer gevarieerd, gemengd bos is altijd beter bestand tegen allerlei stressfactoren dan een soortenarm bos.

Welke boomsoorten zouden het lastig kunnen krijgen en welke doen het juist beter bij droogte?

Als we naar de boomsoorten kijken, dan zien we dat een aantal soorten het bijzonder moeilijk krijgen: vooral fijnsparren zijn er vaak erg aan toe. Dat komt doordat ze aangetast worden door kevers die profiteren van de warme zomers: daardoor kunnen ze sneller ontwikkelen en de bomen zijn door de droogtestress ook veel kwetsbaarder voor aantastingen. Er gaan ook doemscenario’s over beuk: onderzoek toont echter aan dat beuken weliswaar veel stress ondervinden bij droogte, maar zich meestal goed kunnen herstellen. Daarbij is het belangrijk dat ze mekaar voldoende kunnen beschermen via het microklimaat. Er zijn ook signalen dat zelfs een soort als grove den, die vaak als weinig droogtegevoelig wordt aanzien, last heeft van de droogte.  Bij gemengde bossen worden de risico’s gespreid over veel boomsoorten: zo gaan bepaalde soorten misschien wat hogere sterfte vertonen, maar het bos blijft wel bestaan.

Afbeelding

Bomen planten (foto: Frank Maes)

Planten we bepaalde soorten beter niet meer aan? 

Voor een soort als fijnspar, die zeer gevoelig is voor droogtestress, is het inderdaad beter van deze niet meer aan te planten. Voor andere boomsoorten is dat voor andere redenen ook af te raden (zoals gewone es, die aangetast wordt door essentaksterfte).

Voor de meeste inheemse boomsoorten geldt echter dat ze vaak (als populatie) vrij goed bestand kunnen zijn tegen droogte, als er maar gezorgd wordt voor voldoende beschutting en voldoende menging.

Wat ook belangrijk is: zorg voor voldoende genetische diversiteit, dan bevat jouw populatie voldoende individuën die beter om kunnen met klimaatstress dan andere. Dat kan door te kiezen voor natuurlijke verjonging (en dus ook natuurlijke selectie), of bij aanplanten te kiezen voor plantsoen dat gegarandeerd voldoende genetisch divers is (‘aanbevolen en erkende herkomsten’).

Of het daarbij nodig is om ook genetische bronnen van warmere streken bij te mengen bestaat ook onder wetenschappers heel wat discussie. Misschien zijn ze dan beter aangepast aan droogtestress, maar kunnen ze moeilijker om met voorjaarsvorst, of gaan ze te vroeg uitlopen.

Genetische manipulatie is hierbij nog niet aan de orde, en is bij bomen ook niet evident: om na te gaan of een boom niet alleen als kiemplant maar ook als volgroeide boom beter aangepast is aan het klimaat ben je al snel 50 jaar verder.

Zal een gewijzigde boomsamenstelling ook een impact hebben op bos-ecosystemen?

Dit is heel moeilijk te voorspellen: wie had tien jaar geleden gedacht dat onze essenbossen er zo slecht zouden aan toe zijn ? De boomsoortensamenstelling in onze bossen zal inderdaad vermoedelijk wat wijzigen, met een belangrijker aandeel voor droogteverdragende soorten, maar de andere soorten zullen niet helemaal verdwijnen, alleen een kleiner aandeel innemen, of minder groot worden. De biodiversiteit zal ook in diezelfde zin wat veranderen, met een toename van warmteminnende soorten en soorten die gelinkt zijn aan droogteverdragende boomsoorten. 

Alle boomsoorten en bosorganismen hebben last van lange droogteperiodes: ze zullen minder goed groeien en er zal mogelijk meer sterfte optreden. Als we echter zorgen voor voldoende grote, onderling verbonden en gemengde bossen met een dicht kronendak zouden we de negatieve impact van droogte- en warmtestress moeten kunnen beperken en de biodiversiteit van onze bossen in stand houden.

Tekst: Kris Vandekerkhove (onderzoeker bosecologie en bosbeheer bij Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek)