Hoe robuuste valleien soorten kunnen redden van de afgrond

Ooit gehoord van de Moerasparelmoervlinder? Deze prachtige oranje-bruine vlinder is uitgestorven in Vlaanderen. Reden: versnippering en verlies van z’n leefgebied, de blauwgraslanden en heischrale graslanden. Natuurherstel in valleien kan helpen vermijden dat gevoelige soorten als Kwartelkoning, Watersnip en Harlekijnorchis hetzelfde lot ondergaan. Tegelijk vormt die robuuste valleinatuur een ideale bescherming tegen het veranderend klimaat.

Het verhaal van de Moerasparelmoervlinder loopt gelijk met dat van vele andere kritische soorten. De halfnatuurlijke leefgebieden waarvan ze afhankelijk zijn, de heides, bloemrijke valleigraslanden en kalkmoerassen, zijn sterk in oppervlakte en kwaliteit achteruitgegaan als gevolg van vermesting, verzuring en verdroging die samengaan met intensieve landbouw, versnippering en bebouwing.

Afbeelding

Isolement maakt soorten kwetsbaar. Zonder robuust leefgebied dreigt voor verschillende valleisoorten het lot van de inmiddels uitgestorven Moerasparelmoervlinder. (foto: Leo Vaes)

Veel van de meest kritische soorten, zoals bijvoorbeeld de Moerasparelmoervlinder of Vlozegge, zijn op die manier verdwenen of vind je alleen nog op een beperkt aantal vaak kleine leefgebieden, in soms erg lage aantallen. Hierdoor zijn ze erg kwetsbaar voor lokaal uitsterven, en slagen ze er niet meer in nieuwe leefgebieden te koloniseren. Bovendien leidt complete isolatie tot genetische verarming. Tel daar nog negatieve effecten van omringend landgebruik of onaangepast beheer bij, en vele soorten zijn gedoemd te verdwijnen wanneer er geen bijkomend leefgebied gecreëerd wordt. De natuurgebieden van vandaag bevatten dan nog wel een hoge biodiversiteit, de vraag blijft hoe duurzaam de toekomst is van vele kritische soorten wanneer ze opgesloten zitten in kleine geïsoleerde leefgebieden.

Het effect van robuuste valleien in Oost-Brabant
Natuurpunt Oost-Brabant bouwt al vanaf de jaren 70 aan een netwerk van natuurgebieden in de valleien van Demer, Gete,  Velpe en Dijle en hun bijriviertjes. Inzet: de ontwikkeling en het herstel van halfnatuurlijke leefgebieden als laagveen, broekbossen, kalkmoeras en overstromingsgraslanden. Als de beheerdoelstellingen het toelaten, wordt vaak samengewerkt met lokale landbouwers, die graslanden hooien of hun koeien laten grazen in natuurgebied. Geleidelijk ontstaan er op die manier grotere en minder versnipperde kwaliteitsvolle leefgebieden, waartussen soorten zich kunnen bewegen.

Op termijn moet dit een duurzame toekomst garanderen voor een hele reeks kritische valleisoorten: van Kwartelkoning, Spits havikskruid en Wulp, Roerdomp en Watersnip, Rivierdonderpad en Bever, tot Beekoeverlibel en Harlekijnorchis.

Klimaatbuffer
Tegelijk kan zo’n robuuste vallei dienen als klimaatbuffer. Natuurlijke valleien zijn namelijk in staat om veel water te bergen, de afvoer van water te vertragen tijdens periodes van extreme neerslag. Zo worden piekdebieten afgevlakt en overstromingen in woongebied vermeden. Bovendien werken moerassen als een spons en leveren ze grondwater in periodes van droogte. Tegelijk leveren ze een grote bijdrage aan de zuivering van het grond- en oppervlaktewater, en kunnen ze koolstof opslaan.

Afbeelding

In de Paddepoel/Velpevallei heeft Natuurpunt een doorstroommoeras gerealiseerd. Waterbuffering gaat er hand in hand met biodiversiteit. (foto: Jorg Lambrechts)

We staan voor enorme uitdagingen: zowel de biodiversiteit redden als de klimaatopwarming pareren. Natuurpunt Oost-Brabant organiseert een symposium op zaterdag 24 februari 2018 in Heverlee (Leuven). Dat gaat nader in op de noodzaak aan robuuste natuur en functionerende valleien als strategie voor de toekomst. Twee spraakmakende gasten (Prof. Dr. Frank Berendse van Wageningen Universiteit & Dr. Tobias Ceulemans KULeuven) zullen het thema van biodiversiteitsverlies en oplossingen behandelen.

Tekst: Pieter Vanormelingen, Natuurpunt Studie & Margriet Vos, Natuurpunt Oost-Brabant
Foto: Pieter-Jan Alles, Jorg Lambrechts & Leo Vaes