Hooiwagens zijn thuis in Vlaamse bosfragmenten

Ooit al eens een bolletje met acht poten zien rondhobbelen in één van onze Vlaamse bossen? De kans is groot. Tijdens een korte onderzoeksperiode in bosfragmenten in Brakel en Glabbeek hebben onderzoekers onverwacht hoge aantallen gevonden. Ook het aantal verschillende soorten was opvallend: de onderzoekers vonden 74 procent van alle Vlaamse soorten terug. Wellicht werd de rol van hooiwagens in de natuur tot nu toe sterk onderschat.

Hooiwagens vormen een orde binnen de spinachtigen en worden door hun lichaamsbouw vaak verward met spinnen. Wanneer je beide van dichterbij bekijkt, wordt het onderscheid duidelijk. In tegenstelling tot spinnen, waar duidelijk twee lichaamsdelen (het kopborststuk en het achterlijf) te onderscheiden zijn, zijn bij hooiwagens beide delen versmolten. Ze hebben ook maar één paar ogen, kunnen geen spindraden maken en hebben geen gifklieren.

Afbeelding

Het lichaam van een hooiwagen bestaat uit één stuk, dat van spinnen heeft twee onderdelen. Hier zie je de Trogulus tricarinatus (foto: Jinze Noordijk)

Voor dit onderzoek werden hooiwagens gevangen met 256 bodemvallen, verdeeld over 32 bosfragmenten uit twee landbouwlandschappen, bij Brakel (Oost-Vlaanderen) en Glabbeek (Vlaams-Brabant). In totaal werden 2.752 volwassen hooiwagens geïdentificeerd, verdeeld over 20 soorten (74% van alle soorten die voorkomen in Vlaanderen). Ook bleek de soortensamenstelling tussen beide locaties zeer gelijkend, wat aangeeft dat veel van de gevangen soorten waarschijnlijk wijdverspreid voorkomen in Vlaanderen.

Het onderzoek paste in het smallFOREST-project, een  project dat het belang van kleine loofbosfragmenten in landbouwlandschappen in Europa in kaart wil brengen.

Belangrijke rol in de natuur
De resultaten zijn belangrijk omdat er maar weinig wetenschappelijke kennis beschikbaar is over hooiwagens. Doorgaans spitst onderzoek met bodemvallen zich toe op spinnen en loopkevers omdat dit soortenrijke groepen zijn die een functie hebben als plaagbestrijders van landbouwgewassen. Maar dit onderzoek toonde aan dat hooiwagens qua aantallen weinig moeten onderdoen voor spinnen. Daardoor kan de functie van hooiwagens wel eens sterk onderschat zijn. Door de combinatie van hun hoge dichtheden, hun omnivoor dieet van dood en levend plantaardig en dierlijk materiaal en als prooi voor vele andere dieren, vervullen ze mogelijk een zeer belangrijke rol in onze bosecosystemen.

Waarnemingen zijn welkom
Hoe belangrijk ze ook zijn, waarnemingen van hooiwagens in België blijven schaars. De groep is sterk onderbemonsterd en de verspreiding van veel soorten is slecht gekend. Nu is het ideale moment aangebroken om daar iets aan te doen, en de natuurdatabank www.waarnemingen.be aan te vullen met extra gegevens. Ook historische waarnemingen (al dan niet uit persoonlijke notitieboekjes) zijn waardevol voor de databank www.waarnemingen.be.

Het najaar is hét moment om op zoek te gaan naar hooiwagens. Om je slaagkansen te vergroten speur je bij valavond ofwel verticale structuren (denk aan bomen, omheiningspalen of muren) af die aan de voet vegetatie of strooisel hebben, of kijk je met een zaklamp op de strooisellaag en let je op kleine bewegende bolletjes. Je waarneming wordt nog handiger, met een scherpe foto van de bovenzijde van het lichaam erbij.

Tekst: Sam Van de Poel, admin hooiwagens waarnemingen.be en Pallieter De Smedt, Labo voor Bos & Natuur (Universiteit Gent)
Foto’s: Jinze Noordijk